Page Text
________________
સાંખ્યદર્શન
૫૧
છે. સાંખ્યયોગ પરિણામવાદ અને આજીવકના નિયતિવાદમાં કોઈ તત્ત્વતઃ ભેદ રહેતો નથી, નિયતિવાદમાં માનવા છતાં બંનેય તપ અને સાધનાને અત્યન્ત મહત્ત્વ કેમ આપે × છે એ એક કોયડો છે.૬૪ નિયતિવાદમાં જ સર્વજ્ઞતાને સ્થાન છે. અને જે કોઈ સર્વજ્ઞતા માને તેણે નિયતિવાદ માનવો જ રહ્યો. આમ સાંખ્યયોગ પરિણામવાદને તેના સર્વજ્ઞવાદ સાથે પૂરેપૂરો મેળ છે. એકની સાથે બીજો અનિવાર્યપણે સંકળાયેલ છે. આ સંદર્ભમાં એ નોંધવું અત્યંત સૂચક છે કે મીમાંસા સર્વજ્ઞ વ્યક્તિની શક્યતા જ સ્વીકારતું નથી. નિયતિવાદ, સર્વજ્ઞવાદષ્ટ અને યોગ-સાધના એ શું મૂળ ભારતીયોના મૌલિક वाही हशे ?
પાદટીપ
१ सां० का० ९ ।
२ असच्चेत् कारणव्यापारात् पूर्वं कार्यं नास्य सत्त्वं कर्तुं केनापि शक्यम् । सां० त० कौ० ९ ।
3 सदसत्त्वे घटस्य धर्माविति चेत् तथाप्यसति धर्मिणि न तस्य धर्म इति सत्त्वं तदवस्थमेव, तथा च नाऽसत्त्वम् । असम्बद्धेनातदात्मना चासत्त्वेन कथमसन् घटः । तस्मात् कारणव्यापाराद् ऊर्ध्वमिव ततः प्रागति सदेव कार्यमिति । सां० त० कौ० ९ । ४ कारणाच्चास्य सतोऽभिव्यक्तिरेवावशिष्यते । सतश्चाभिव्यक्तिरुपपन्ना, यथा पीडनेन तिलेषु तैलस्य, दोहन सौरभेयीषु पयसः । सां० त० कौ० ९ ।
५ असतः करणे तु न निदर्शनं किश्चिदस्ति । सां० त० कौ० ९ ।
६ स० का० ९ ।
......
७ यदि तु असद् भवेत् कार्यं तदा पुरुषाणां प्रतिनियतोपादानग्रहणं न स्यात् । तथाहिशालिफलार्थिनः शालिबीजमेवोपाददते न कोद्रवबीजम् । तत्त्वसं० पं० पृ० १९ ।
८ एतदुक्तं भवति कार्येण सम्बद्धं कारणं कार्यस्य जनकम्, सम्बन्धश्च कार्यस्यासतो न संभवति, तस्मात् सदिति । सां० त० कौ० ९ ।
८ सां० का० ९ ।
१० स्यादेतत्-असम्बद्धमेव कारणैः कस्मात् कार्यं न जन्यते ?, तथा चासदेवोत्पत्स्यतेऽत आह- 'सर्वसम्भवाभावात्' इति । असम्बद्धस्य जन्यत्वे असम्बद्धत्वाविशेषेण सर्व कार्यजातं सर्वस्माद्भवेद्, न चैतदस्ति, तस्मान्नासम्बद्धमसमद्धेन जन्यतेऽपि तु सम्बद्धं सम्बद्धेन जन्यते इति । सां० त० कौ० ९ ।
११ सां० त० कौ० ९ ।
१२ स्यादेतत्- असम्बद्धमपि सत् तदेव करोति यत्र यत् कारणं शक्तम् । शक्तिश्च कारणस्य कार्यदर्शनादवगम्यते । तेन नाव्यवस्था । सां० त० कौ० ९ . ।
| SR No. | 005833 |
| Book Title | Shaddarshan Part 01 Sankhya Yog |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | University Granthnirman Board |
| Publication Year | 1973 |
| Total Pages | 324 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 24 MB |