Shaddarshan Part 01 Sankhya Yog

SR No.: 005833
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: University Granthnirman Board
Publication Year: 1973
Total Pages: 324
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 24 MB

Page 39

પ્રવેશક
६२५ भारतीय दर्शनमां प्रभासाभीमांसा ( Epistemology and Logic) प्रभेयभीमांसा (Ontology) अने खायारभीमांसा (Ethics) छे. परंतु मे हर्शन प्रभाशમીમાંસાપ્રધાન છે, કોઈ પ્રમેયમીમાંસાપ્રધાન છે, તો કોઈ આચારમીમાંસાપ્રધાન છે. શું ભારતીય દર્શનમાં મનોવિજ્ઞાન(Psychology)ને સ્થાન નથી ? ભારતીય દર્શનમાં મનોવિજ્ઞાનની ઊંડી ચર્ચાઓ છે. આ ચર્ચાઓ આચારમીમાંસા, યોગ અને પ્રમાણમીમાંસામાં મળે છે. તેનો વિસ્તાર પણ ઓછો નથી.૧૦૯ વળી, કોઈને થાય કે ભારતીય દર્શનમાં સૌંદર્યશાસ્ત્ર (Aesthetics)નો સમાવેશ થાય છે કે નહિ ? ભારતીય દર્શનમાં એનો સમાવેશ નથી. અલબત્ત, તે તે દર્શનના સિદ્ધાંતો ઉપરથી સૌંદર્યશાસ્ત્રના પ્રશ્નોના તે તે દર્શનસંમત ઉકેલો શોધી શકાય.૧૧૦ પરંતુ ભારતમાં સૌંદર્યશાસ્ત્રના પ્રશ્નોની છણાવટ નાટ્યશાસ્ત્ર અને કાવ્યશાસ્ત્રમાં થયેલી છે. તેનું ઊંડાણ તેમ જ વિસ્તાર ઘણો છે.૧૧૧
પાદટીપ
२८
१ चक्षुषा हि समे च दुर्गे च दृष्ट्वा प्रतितिष्ठति । बृहदारण्यकोपनिषद्, शांकरभाष्य ६.१.३ ।
२ किं पुनस्तत्सत्यमित्युच्यते
मेतच्चक्षुर्हि वै सत्यम् । बृहदारण्यकोपनिषद्, शांकरभाष्य ५.१४.४ ।
3 'साक्षाद् द्रष्टा ।' साक्षातो द्रष्टेत्यस्मिन्नर्थे इन् नाम्नि स्यात् । साक्षी । सिद्धहेम
(लघुवृत्ति) ७.१.१९७ ।
•
४ आत्मा वा अरे श्रोतव्यो मन्तव्यो निदिध्यासितव्यः मैत्रेयि ! आत्मनो वा अरे दर्शनेन श्रवणेन मत्या विज्ञानेनेदं सर्वं विदितम् ॥ बृहदारण्यकोपनिषद् २.४.५ । आगमेनानुमानेन ध्यानाभ्यासरसेन च । त्रिधा प्रकल्पयन् प्रज्ञां लभते योगमुत्तमम् ॥ योगभाष्ये (१.४८ ) उद्धृत ।
५. सांख्यं योगो लोकायतं चेत्यान्वीक्षिकी । कौटिलीय अर्थशास्त्र १.२ ।
चक्षुर्वै सत्यम् । कथं चक्षुः सत्यमित्याह-प्रसिद्ध
६ न्यायभाष्य १.१.१. ।
७ पृथ्व्यादिभूतसंहत्या तथा देहपरिणतेः ।
मदशक्तिः सुराङ्गेभ्यो यद्वत्तद्वच्चिदात्मनि ॥ षड्दर्शनसमुच्चय का० ८४ । ८ सुशिक्षितचार्वाका उद्घटादयः । न्यायमञ्जरीग्रन्थिभङ्ग पृ. १९ । उद्भटेन तु 'भूतेभ्यः' इति पदं चतुर्थ्यन्ततया व्याख्यातम् भूतेभ्य चैतन्यं भूतार्थं चैतन्यं स्वतन्त्रमेव शरीरारम्भकभूतोपकारकमित्यर्थः । न्यायमञ्जरीग्रन्थिभङ्ग पृ० १९७ । ८ उत्पादव्ययध्रौव्ययुक्तं सत् । तत्त्वार्थसूत्र ५.२९ ।
१० द्रव्यपर्यायात्मा अर्थः । अकलंकग्रन्थत्रय पृ. ३ ।
११ चेतनालक्षणो जीवः । लोकप्रकाश २.५३ ।
"
१२ अमूर्तस्वभावस्यात्मनोऽनादिबन्धं प्रत्येकत्वात् कथश्चित् मूर्ततां बिभ्रतः । सर्वार्थसिद्धि पृ. २८१ ।
१३ पृथिव्यप्तेजोवायुवनस्पतयः स्थावराः । द्वीन्द्रियादयस्त्रसाः । तत्त्वार्थसूत्र २.१३ - १४ ।