________________
મળ્યો બોધ સુખસાજ
આપણી સામે બે દિશાઓ છે - ભમવિસર્જન અને ભ્રમપોષણ. જેમણે આત્મસિદ્ધિના માર્ગે આવવું છે તેમણે ભમવિસર્જન પર ધ્યાન આપવું આવશ્યક છે. તેમણે એ ધ્યાન રાખવું જોઈએ કે તેઓ જે પણ કરે છે, જે પણ બોલે છે, જે પણ વિચારે છે એ શરીરભાવના ભમની વૃદ્ધિમાં સહયોગી તો બની રહ્યું નથી ને? તેમની ક્રિયા, તેમની વાણી કે તેમના વિચાર દ્વારા એ અજ્ઞાન ગાઢ તો નથી થઈ રહ્યું ને કે હું શરીર છું? તેમના માટે ધર્મ એ જ કે કોઈ પણ પ્રવૃત્તિ, વાણી, વિચાર થકી દેહભાવ મજબૂત થવા ન પામે અને અધર્મ તે જ કે જે વડે દેહભાવ મજબૂત થઈ જાય. ધર્મ એટલે જાગૃતિ, અધર્મ એટલે વિસ્મરણ. સાધક માટે ધર્મ-અધર્મની પરિભાષા આવી હોય છે.
વિવેકનું પ્રગટવું
કેવી રીતે સ્મરણ રાખીશું? કેવી રીતે આ તપ કરીશું? કઈ રીતે આપણે ભૂલીશું એ વાત કે હું શરીર છું અને કઈ રીતે જાણીશું કે હું આત્મા છું'? ઉપાય છે સતત સ્મરણ – અનુસંધાન. એને જ જ્ઞાની ભગવંતો વિવેક કહે છે. વિવેકપૂર્વક ઊઠવું, વિવેકપૂર્વક બેસવું, વિવેકપૂર્વક ચાલવું, વિવેકપૂર્વક ભોજન કરવું - જે પણ કરીએ, બધું આત્માનુસંધાનપૂર્વક કરીએ. આ જ વિવેક'નો વાસ્તવિક, સારભૂત અર્થ છે.
વિવેકપૂર્વક વર્તવું એટલે ચાલતી વખતે હું નથી ચાલી
૭૮
