________________
ધાતુને વર્તમાના નો તેમજ વર્તમાના જેવો પ્રત્યય વિકલ્પથી થાય છે. किमकार्षीः कटं चैत्र!? न करोमि भोः; न कुर्वन्तं मां पश्य मा न ઉપપદ હોવાથી પૂછેલાના જવાબમાં કૃ ધાતુને આ સૂત્રથી વર્તમાન નો મિ પ્રત્યય. તેમજ વર્તમાના જેવો શતૃ પ્રત્યય થાય છે, વિકલ્પપક્ષમાં આ સૂત્રથી વર્તમાનાનો કે તેના જેવો પ્રત્યય ન થાય ત્યારે કૃ ધાતુને લઘતની -ર-૪થી અદ્યતનીનો ૬ પ્રત્યય ... વગેરે કાર્ય થવાથી નાવાર્ષમ્ આવો પ્રયોગ થાય છે. આવી જ રીતે ઉપપદ હોય ત્યારે પુછાએલાના જવાબમાં 5 ધાતુને આ સૂત્રથી વર્તમાનાદિનો િવગેરે પ્રત્યય થવાથી વનિ મો! ૩ [ માં પ૩ અને વર્ષ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ- શું; ચૈત્ર તે ચટઈ બનાવી? ના, મેં નથી કરી. જાઓ મેં નથી બનાવી. હા, મેં કરી; જાઓ મેં બનાવી./૧૮
ત્તિ ધારાશા
વર્તમાનાર્થક ધાતુને “વર્તમાના' વિભક્તિનો પ્રત્યય થાય છે. સ્તિ; જૂર પતિ, માં ન મક્ષતિધીમદે, તિતિ પર્વતા, અહીં આ સૂત્રથી વર્તમાનાર્થક પવૂ અને મ ધાતુને વર્તમાનાનો, તિવું પ્રત્યય; ઘરૂં ધાતુને મદે પ્રત્યય અને થા ધાતુને તિ પ્રત્યય... વગેરે કાર્ય થાય છે. અર્થક્રમશઃ- છે. ભાત રાંધે છે. માંસ ખાતો નથી. અહીં અમે ભણીએ છીએ. પર્વતો છે. આરંભેલ એવા અપરિસમાપ્ત ક્રિયાના પ્રબન્ધને વર્તમાન કહેવાય છે. એની વિવિધતાને દર્શાવવા ઉપર જણાવ્યા મુજબ અનેક ઉદાહરણોનો ઉપચાસ છે, જે અન્યત્ર અનુસંધેય છે.1980/
शत्रानशावेष्यति तु सस्यौ ५।२।२०॥
વર્તમાનાર્થક ધાતુને શતૃ અને બાન પ્રત્યય થાય છે. પુણતું
૧૦૮
