________________
उपसर्गादस्योहो वा ३।३।२५॥
ઉપસર્ગથી પરમાં રહેલા વિવાઢિ ગણના હું (૨૨૩) ધાતુને અને
(૮૭૦) ધાતુને કત્તમાં વિકલ્પથી આત્મપદ થાય છે. વિપર્યચતે અને સમૂહને અહીં વિ + પર + મ ધાતુને અને સમ્ + કલ્ ધાતુને આ સૂત્રની સહાયથી આત્મપદનો વર્તમાનાનો તે પ્રત્યય થયો છે. વિકલ્પપક્ષમાં આ સૂત્રની સહાયથી આત્મપદ ન થાય ત્યારે “શેષાતુ0 રૂ-રૂ-૧૦૦” ની સહાયથી પરસ્મપદનો વર્તમાનાનો તિવું પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી વિપર્યસ્થતિ અને સમૂહતિ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ ક્રમશઃ - ઉલટ-સુલટ કરે છે. ભેગું કરે છે. રક્ષા
उत्-स्वराद् युजेरयज्ञतत्पात्रे ३।३।२६॥
ઉલ્ ઉપસર્ગથી પરમાં રહેલા અને સ્વરાઃ ઉપસર્ગથી પરમાં રહેલા ફઘાટિ ગણના યુનું (૧૪૭૬) ધાતુને; તેના અર્થનો સમ્બન્ધ યજ્ઞમાં યજ્ઞનાં પાત્રની સાથે ન હોય તો; કત્તમાં આત્મપદ થાય છે. ધુ અને ઉપયુ અહીં ક્ + યુનું ધાતુને અને ૩૫ (વરીત ૩૫) + યુનું ધાતુને આ સૂત્રની સહાયથી આત્મપદનો વર્તમાનાનો તે પ્રત્યય થયો છે. અર્થ ક્રમશઃ તૈયાર થાય છે. ઉપયોગ કરે છે.
હતું-સ્વરાંવિતિ વિમુ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ સદ્ અને સ્વરાન્ત જ ઉપસર્ગથી પરમાં રહેલા યુનું ધાતુને; યજ્ઞમાં યજ્ઞનાં પાત્રની સાથે તેના અર્થનો સમ્બન્ધ ન હોય તો કત્તમાં આત્મપદ થાય છે. તેથી સંયુનશિ અહીં ઉદ્ અને સ્વરાન્ત ઉપસર્ગથી ભિન્ન વ્યંજનાન્ત સમું ઉપસર્ગથી પરમાં રહેલા યુનું ધાતુને આ સૂત્રની સહાયથી આત્મપદ ન થવાથી ‘શેષાતુ0 રૂ-રૂ-૨૦૦” થી પરમૈપદનો તિવુ પ્રત્યય થાય છે. અર્થ- જોડે છે. યજ્ઞતપાત્ર રૂતિ વિમ્ ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ ઉદ્ અને સ્વરાઃ ઉપસર્ગથી પરમાં રહેલ યુનું ધાતુને, તેના
૨૪
