________________
વાચક નામને તો પ્રથમ વિભક્તિ થાય છે. અર્થ- માતાનું સ્મરણ કરે છે. માતાને યાદ કરાય છે. “ષિ િ ય અને રોજાનારીરે, રોઝાનીટે અહીં અને ફ્રેશ ધાતુના વ્યાપ્ય- અનુક્રમે સર્વે અને રોજ ને આ સૂત્રથી વિકલ્પ ર્મ સંજ્ઞા થવાથી, ર્મ સંજ્ઞા ન થાય ત્યારે ઉપર જણાવ્યા મુજબ દ્વાચક સર્વિષ અને સ્ત્રો નામને ષષ્ઠી વિભક્તિ થઈ છે, અને કર્મ સંજ્ઞા થાય ત્યારે દ્વિતીયા વિભક્તિ થઈ છે. અર્થ ક્રમશઃ - ઘી લે છે. લોકોના સ્વામી થાય છે. અહીં વિચારવું જોઈએ કે, “માતુ: સ્મરતિ’, ‘માતરં મરતિ’ .... ઈત્યાદિ આ સૂત્રોપાત્ત ઉદાહરણોમાં વૈકલ્પિક જ સંજ્ઞાના વિધાનથી વિકલ્પપક્ષમાં દ્વિતીયા ના બદલે ષષ્ઠી થાય - એ તાત્પર્ય છે. સામાન્યતઃ તેંતે સૂત્રથી વિહિત કત્રદિ કારક સંજ્ઞાની વિવક્ષાના અભાવમાં “શેષે ૨-૨-૮9' થી પુષ્ટી વિભક્તિ, સર્વત્ર સિદ્ધ હોવાથી આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ વૈકલ્પિક કર્મ સંજ્ઞા ના વિધાનદ્વારા ષષ્ઠી વિભક્તિની પ્રાપ્તિ માટે યદ્યપિપ્રયત્ન કરવાની આવશ્યકતા નથી. પરંતુ આ રીતે માત: તિ . ઈત્યાદિ સ્થળે ષષ્ઠી વિભક્તિ માટે પ્રયત્ન ન કરતાં વર્ષ કારકત્વની અવિવક્ષામાં પુષ્ટી કરે તો અહીં નકૃત પ્રયત્નસાધ્ય) ૫છી નહીં રહે. અને તેથી માતુ: મૃતનું ઈત્યાદિ સ્થળે ‘Tયત્નાઝેશે રૂ-9-૭૬ થી સમાસનો પ્રસજ્ઞ આવશે તેના નિવારણ માટે આ સૂત્રથી વૈકલ્પિક વર્મ સંજ્ઞાનું વિધાન કરી ફર્મ સંજ્ઞા ન થાય ત્યારે “શેષે ૨-૨-૮૧' થી થનારી ઉઠ્ઠી વિભકૃતિને યત્નત કરી છે. તદુપરાન્ત આ સૂત્રનાં પ્રણયન દ્વારા મૃત્યર્થ ધાતુ અને વર્યું તથા શુ ધાતુના કારકની અવિવેક્ષા કરવી હોય તો તે જ કારકની જ અવિવક્ષા કરવી. અન્ય રૂં વગેરે કારકની અવિવક્ષા ન કરવી - આવો નિયમ કરવાનું પણ અહીં તાત્પર્ય છે... ઈત્યાદિ ભણાવનાર પાસેથી બરાબર સમજી લેવું. આવીજ રીતે ઉત્તર સૂત્રમાં પણ યથાસંભવ સ્વયં વિચારવું..૧૧
