________________
૪૪૩
વિવેચન - (૧) મિત્ત તેણે ભેદ્યું. સાનિકા ૩-૪-૬૭ માં જણાવેલ અનુદ્ધ પ્રમાણે થશે. પરન્તુ અહીં ૧-૩-૪૯ ને બદલે ૧-૩-૫૦ થી વ્ નો ત્ થશે. અને ૨-૧-૭૯ સૂત્ર નહીં લાગે. વુધ્ ધાતુમાં અને અહીં ઉપાત્ત્વમાં નામી સ્વર છે અનિટ્ સિદ્ પ્રત્યય છે તેથી આ સૂત્રથી કિદ્ભાવ થતો હોવાથી ઉપાત્ત્વ સ્વરનો ગુણ થયો નથી. એજ પ્રમાણે - અનુદ્ધ, અસૃષ્ટ.
=
(૨) મિત્લીટ = તે ભેદે. મિ+સૌષ્ટ - ૩-૩-૧૩, ભીષ્ટ - ૧-૩-૫૦ આ સૂત્રથી આત્મનેપદનો આશીર્વાદનો સૌષ્ટ પ્રત્યય કિત્ થવાથી ગુણ થયો નથી. એજ પ્રમાણે - મુત્તીષ્ટ, વૃક્ષીદ.
આત્મને કૃતિ વિમ્ ? અન્નાક્ષીદ્ = તેણે સર્જન કર્યું. સાનિકા ૩૪-૫૪ માં જણાવેલ અસ્ત્રાક્ષÎત્ પ્રમાણે થશે. અહીં મૃગ્ ધાતુમાં નામીસ્વર ઉપાત્ત્વમાં છે, અનિટ્ સિલ્ ૫૨માં છે પણ આત્મનેપદનો વિષય ન હોવાથી આ સૂત્રથી સિદ્ ને કિાવ થયો નથી. તેથી મૃન્ ધાતુનાં ગ્ ની પૂર્વે ૬ આગમ થયો. એજ પ્રમાણે - અદ્રાક્ષીત્. સિનાશિષાવિતિ વિમ્ ? મેત્સ્યતે, મોત્સ્યતે - અહીં મિદ્ અને વુધ્ ધાતુમાં નામીસ્વર ઉપાજ્યમાં છે, આત્મનેપદનો વિષય છે પણ સિદ્ કે આશીર્વાદનાં પ્રત્યય નથી ભવિષ્યન્તી પ્રત્યય છે તેથી આ સૂત્રથી કિદ્ભાવ ન થવાથી ગુણ થયો છે.
नामिन इत्येव ગયહ = તેણે હોમ કર્યો. સાનિકા ૩-૪-૬૭ માં જણાવેલ પ્રબુદ્ધ પ્રમાણે થશે. પણ ૨-૧-૭૯ અને ૧-૩-૪૯ સૂત્ર નહીં લાગે અને ૨-૧-૮૭ અને ૧-૩-૬૦ સૂત્ર લાગશે. અહીં યજ્ ધાતુમાં ઉપાત્ત્વનામી સ્વર નથી તેથી આત્મનેપદનો વિષય અને અનિટ્ સિક્ પ્રત્યય હોવા છતાં આ સૂત્રથી કિદ્ભાવ થયો નથી. (૨) યક્ષીષ્ટ = હોમ કરે. ય+સૌષ્ટ - ૩-૩-૧૩, ય-સૌષ્ટ - ૨-૧-૮૭, ૨-૧-૬૨, यक्षीष्ट ૨-૩-૧૫. અહીં પણ નામીસ્વર ઉપાજ્યમાં નથી તેથી આત્મનેપદ વિષયક આશીર્વાદનો અનિટ્ સૌષ્ટ પ્રત્યય હોવા છતાં આ સૂત્રથી કિદ્ભાવ થયો નથી. ૩૫ાન્ય નૃત્યેવ - અન્વેષ્ટ = તેણે ચેષ્ટા કરી. વેષીષ્ટ = તે ચેષ્ટા કરે. અહીં નામીસ્વર ઉપાત્ત્વમાં નથી અન્તે છે તેથી આત્મનેપદ વિષયક
_यक् + सीष्टं
-
