________________
અધ્યયન અને સામે નામની સાથે આ સૂત્રથી તપુરૂષ સમાસ થયો
નિૌશાન્વિઃ, પાd: - અહીં નિસ્ અને મા નામનો પંચમ્યન્ત એવા શૈશાવી અને શાહ નામની સાથે આ સૂત્રથી તપુરૂષ સમાસ થયો છે. બહુલાધિકાર હોવાથી ક્વચિત્ ષષ્યન્ત નામની સાથે પણ સમાસ થાય છે. દા.ત. અતઃ અહીં માત્ર નામનો પક્યન્ત એવા ગાર્ગ્યુ નામની સાથે આ સૂત્રથી તત્પરૂષ સમાસ થયો છે. જોતા રૂત્તિ વિમ્ ? વૃક્ષ પ્રતિ વિદ્યુત્ - અહીં પ્રતિ નામ આ સૂત્રમાં બતાવેલ એકપણ અર્થમાં વર્તતો નથી. પણ લક્ષણ લક્ષ્યભાવ અર્થમાં છે. તેથી આ સુત્રથી તપુરૂષ સમાસ થયો નથી. સચ વ - પ્રવાર્યા રેશઃ - અહીં બદ્વીતિ સમાસની પ્રાપ્તિ હોવાથી આ સૂત્રથી તત્પરૂષ સમાસ થયો નથી.
. “ વ્યર્થ પ્રવૃMાવિધિ રૂ-૨-૪૮. અર્થ- બદ્વીતિ વગેરે અન્ય સમાસની પ્રાપ્તિ ન હોય તો અવ્યય નામ
પ્રવૃદ્ધ વગેરે નામોની સાથે નિત્ય તત્પરૂષ સમાસ પામે છે. સૂત્ર સમાસઃ- પ્રવૃદ્ધ પતિ એવું તાનિ - પ્રવૃતિ સૈ. (બહુ) વિવેચનઃ- પુન:પ્રવૃદ્ધાન્ - અહીં પુનઃ અવ્યયનો પ્રવૃદ્ધ નામની સાથે આ
સૂત્રથી તપુરૂષ સમાસ થયો છે.
સાર્દૂતઃ - અહીં તત્ અવ્યયનો ભૂત નામની સાથે આ સૂત્રથી - તત્પરૂષ સમાસ થયો છે. પ્રશ્ન- અહીં સમાસ કરો કે ન કરો બધું સરખું જ છે, કેમકે વિગ્રહવાક્ય
જેવું છે તેવું જ સમાસમાં લાગે છે. તો સમાસ કરવાથી ફાયદો શું? જવાબઃ- સમાસ કરવાથી એકત્વપદ થઈ શકે છે. એકત્વપદ થવાથી જો
અન્ પ્રત્યય લાગે તો હવે પુન: ના , માં રહેલ ૩ ની વૃદ્ધિ થશે. જો સમાસ ન કર્યો હોત તો વૃદ્ધ ના , માં રહેલા 1 ની વૃદ્ધિ થાત.
