________________
૩૮
વિવેચનઃ- આકાર અલ્પ અર્થમાં વર્તતાં આર્ અવ્યયનો ડર નામની સાથે આ સૂત્રથી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે. પ્રાત્યવ-પ-િનિાવ્યો રાત-ાન્ત-ઝુષ્ટ-જ્ઞાનઝાન્તાઘછ્યું: પ્રથમાદ્યન્તઃ । રૂ-૨-૪૭.
અર્થ:- જો બહુવ્રીહિ આદિ સમાસની પ્રાપ્તિ ન હોય તો તા આદિ અર્થમાં રહેલાં પ્ર વગેરે નામ પ્રથમાન્ત નામની સાથે, જન્ત વગેરે અર્થમાં રહેલાં અતિ વગેરે નામ દ્વિતીયાન્ત નામની સાથે, ષ્ટ વગેરે અર્થમાં રહેલાં અવ વગેરે નામ તૃતીયાન્ત નામની સાથે, જ્ઞાન વગેરે અર્થમાં રહેલાં રિ વગેરે નામ ચતુર્થ્યન્ત નામની સાથે, અને ઋત્ત વગેરે અર્થમાં રહેલાં નિર્ વગેરે નામ પંચમ્યન્ત નામની સાથે નિત્ય તત્પુરૂષ સમાસ પામે છે.
સૂત્ર સમાસઃ- પ્રશ્ર્વ અતિશ્ર્વ અવશ પશ્ચિ નિર્ હૈં - પ્રાત્યવનિ (ઇ.દ્વ) प्रात्यवपरिनिरः आदयः येषां ते પ્રાત્યવપરિનિરાય: (બહુ.)
गतश्च क्रान्तश्च क्रुष्ट्च ग्लानश्च क्रान्तश्च - गतक्रान्तक्रुष्टग्लानक्रान्ता: (६.६.) गतक्रान्तक्रुष्टग्लानक्रान्ताः आदिः अर्थः येषां ते - गतक्रान्तक्रुष्टग्लानक्रान्ताद्यर्थाः
(બહુ.)
પ્રથમા આવિ: યાસાં તા:- પ્રથમાવવ: (બહુ.) प्रथमादयः अन्ते येषां ते प्रथमाद्यन्ताः, તૈ: (બહુ.)
વિવેચનઃ- પ્રાવાર્થ:, સમર્થ: - અહીં પ્ર અને સમ્ નામનો પ્રથમાન્ત એવા આવાર્ય અને અર્થ નામની સાથે આ સૂત્રથી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે. અતિવૃ:, દ્વેત: - અહીં શ્રૃતિ અને ર્ નામનો દ્વિતીયાન્ત એવા ઘા અને વેત્તા નામની સાથે આ સૂત્રથી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે. અવોતિ:, પવિત્ - અહીં વ અને રિ નામનો તૃતીયાન્ત એવા જોાિ અને વિમ્ નામની સાથે આ સૂત્રથી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે.
પર્થધ્યયન:, ઉત્સઙ્ગપ્રામ: - અહીં ર્િ અને ર્ નામનો ચતુર્થ્યન્ત એવા
