________________
૨૩૭
આ સૂત્રથી નો ર્ આદેશ થયો નથી. રથ-વલે । ૩-૨-૨૩૬.
-
અર્થ:- રથ અને વટ્ નામ ઉત્તરપદમાં હોય તો વુ નો વ્ આદેશ થાય છે. સૂત્ર સમાસઃ- રથશ્વ વÃ તયો: સમાહા-થવમ્, તસ્મિન્. (સમા.૪.) વિવેચનઃ- ઋદ્રથઃ, દવ: - હ્ર નામનો રથ અને વટ્ નામની સાથે તિદ્ય.. ૩-૧-૪૨ થી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે. અને રથ તથા વદ્ ઉત્તરપદમાં હોવાથી આ સૂત્રથી નામનો વ્ આદેશ થયો છે. વર્ ધાતુને અવ્ ૫-૧-૪૯ થી અવ્ પ્રત્યય લાગ્યો છે.
ઉપરના ૩-૨-૧૩૦ થી સ્વરાદિ ઉત્તરપદ હોય તો જ નું વ્ થતું હતું પણ રથ અને વવ નામ વ્યંજનાદિ ઉત્તરપદ પરમાં હોય તો પણ નો દ્ આદેશ કરવો છે તેથી સૂત્ર જુદુ બનાવ્યું. તૃળે નાતૌ । ૩-૨-૨૨૨૦
અર્થ:- જાતિ અર્થમાં તૃળ નામ ઉત્તરપદમાં હોય તો (પૂર્વપદમાં રહેલાં) નામનો વ્ આદેશ થાય છે.
વિવેચનઃ- વતૃળા સૈહિષાસ્થ્યા તૃળનાતિઃ - અને તૃળ નામનો ા... ૐ ૩-૧-૨૨ થી બહુવ્રીહિ સમાસ થયો છે. તૃ ઉત્તરપદમાં હોવાથી, જાતિ અર્થ જણાતો હોવાથી આ સૂત્રથી ૐ નામનો વ્ આદેશ થયો છે. રોહિષ = ખરાબ ઘાસની જાતિ.
અહીં વ્યંજનાદિ ઉત્તરપદ છે તેથી ૩-૨-૧૩૧માં ભેગું લીધું હોત તો ચાલત. પણ તૃણનો જાતિ અર્થ જણાતો હોય તો જ વુ નામનો વ્ આદેશ કરવો છે તેથી સૂત્ર જુદુ બનાવ્યું.
તૃળા સ્ત્રીલિંગ છે તેથી આત્ ૨-૪-૧૮ થી આક્ પ્રત્યય લાગ્યો છે.
ત્રિઃ । ૩-૨-૧૩૩.
અર્થ:- ત્રિ નામ ઉત્તરપદમાં હોય તો ૐ અને મ્િ નામનો વ્ આદેશ થાય છે.
