________________
૧૪૪ ઉત્તરપદ પરમાં હોય તો લોપ થતો નથી. સૂત્ર સમાસ- પ્રવો :-પ્રી:, ત. (પ.ત.) વિવેચનઃ- પુરેપ: - અહીં મુકુટ અને પગ નામનો નાન
૩-૧-૯૪થી તપુરૂષ સમાસ થયો છે. મુર એ નકારાન્ત નામ હોવાથી આ સૂત્રથી સપ્તમી વિભક્તિનો અલુ, થયો છે. સમિધમષ - અહીં સમિધું અને મેષ નામનો નાત ૩-૧-૯૪ થી તપુરૂષ સમાસ થયો છે. વધુ વ્યંજનાન્ત હોવાથી આ સૂત્રથી સપ્તમી વિભક્તિનો અલુ, થયો છે. પ્રતિ લિમ્ ? ટૂથપશુ: - અહીં ગૂથ અને પશુ નામનો નાન ૩-૧-૯૪ થી તત્પરૂષ સમાસ થયો છે. નકારાત્ત નામ હોવા છતાં પ્રાચ્ય સંબંધી કર નથી પણ ઉત્તરદિશા સંબંધી કર છે તેથી આ સૂત્રથી વિભક્તિનો અલુ, ન થતાં દેવાર્થે થી સપ્તમી વિભક્તિનો લોપ થયો છે. વાતિ વિમ્ ? અય્યરંતપશુ: - અહીં અસ્થરંત અને પશુ નામનો નાનિ ૩-૧-૯૪ થી તત્પરૂષ સમાસ થયો છે. અમ્યહત અકારાન્ત નામ હોવા છતાં કરવાચક નામ નથી તેથી આ સૂત્રથી વિભક્તિનો અલુ, ન થતાં છેવાર્થે થી લોપ થયો છે. • વ્યન કૃતિ વિમ? વિવેણ: - અહીં વિટ અને સરળ નામનો નખ ૩-૧-૯૪ થી તપુરૂષ સમાસ થયો છે. વિર એ મકારાન્ત નામ હોવા છતાં, પ્રાચ્ય દેશના કરવાચક હોવા છતાં ઉત્તરપદ વ્યંજનાદિ નથી સ્વરાદિ છે તેથી આ સૂત્રથી વિભક્તિનો અલુ ન થતાં થી લોપ થયો છે. આ સમાસો ઉપરના ક. ૩-ર-૧૮ થી સિદ્ધ જ હતા છતાં સૂત્ર બનાવ્યું તેથી નિયમ થયો કે પ્રાચ્ય દેશના કારવાચક અને વ્યંજનાદિ ઉત્તરપદ પરમાં હોય તો જ સપ્તમી વિભક્તિનો અલુ થાય. તેથી હવે ગૃહિંતપશુ, વિર: એ સમાસમાં આ સૂત્રથી તો નહીં પણ પૂર્વસૂત્રથી પણ સપ્તમી વિભક્તિના લોપનો નિષેધ. નહીં થાય. એટલે કે સપ્તમી વિભક્તિનો ઘેાર્ગે થી લોપ થશે.
