________________
૧૪૩
સૂત્ર સમાસઃ- અર્ હૈં વ્યસનં ૬ તાયો: સમાહાર:-ગટ્યાનમ્, તસ્માત્
(સમા..)
A
અહીં અભ્ય અને તિાજા નામનો નામ્નિ ૩૧-૯૪થી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે. અહીં સપ્તમ્ય... ૨-૨-૯૫થી સપ્તમી વિભક્તિ થઈ છે. કારાન્ત નામથી પરમાં આ સૂત્રથી સપ્તમી વિભક્તિનો અલુપ્ થયો છે.
વિવેચનઃ- અન્યેતિા:
-
युधिष्ठिरः અહીં યુધ્ અને સ્થિર નામનો નિ ૩-૧-૯૪ થી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે. અહીં વ્યંજનાન્ત નામથી પરમાં આ સૂત્રથી સપ્તમી વિભક્તિનો અલુપ્ થયો છે.
અન્ત્યજ્ઞનાવિતિ વિમ્ ? ભૂમિશઃ - અહીં ભૂમિ અને પાશ નામનો નામ્નિ ૩-૧-૯૪ થી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે. પણ કારાન્ત કે વ્યંજનાન્ત નામ ન હોવાથી આ સૂત્રથી સપ્તમી વિભક્તિનો અલુપ્ થયો નથી.
नाम्नीति किम् ? तीर्थकाकः અહીં તીર્થ અને વ્હાજ નામનો જાળાથૈ.... ૩-૧-૯૦ થી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે. અહીં અકારાન્ત નામ હોવા છતાં સંજ્ઞાનો વિષય`ન હોવાથી આ સૂત્રથી વિભક્તિનો અણુપ્ ન થતાં પેાર્થે થી લોપ થયો છે.
-
બીજા પણ ઍકારાન્ત સમાસો અલુપ્ થાય છે. દા.ત. અરણ્યેમાષા:, વનેવ શેા:, વનેદ્રિા:, વનેળિશુતા:, પેપિશાવિા વગેરે,
બહુલાધિકાર હોવાથી સપ્તમી વિભક્તિનો ક્વચિત્ વિકલ્પે લોપ થાય છે. દા.ત. વિસાર, વસાદ. ક્વચિત્ લોપ થઈ પણ જાય છે. દા.ત. નસાડ, ગ્રામસૂર.
',
પ્રાશય વ્યજ્જુને । ૩-૨-૨૬.
અર્થઃ- રાજ્યની રક્ષા કારણે રાજાઓ જે કર લે છે તેને વ્હાર કહેવાય છે. પ્રાચ્ય દેશ સંબંધી જે કાર. તેની સંજ્ઞા ગમ્યમાન હોય તો ઍકારાન્ત અને વ્યંજનાન્ત નામથી પર રહેલી સપ્તમી વિભક્તિનો વ્યંજનાદિ
