________________
T
૧૪૫ • તપુરુષે કૃતિ રૂ-૨-૨૦. અર્થ- સકારાત્ત અને વ્યંજના નામથી પર રહેલી સપ્તમી વિભક્તિનો
કૃદન્ત ઉત્તરપદ પરમાં હોય તો તત્પરૂષ સમાસમાં લોપ થતો નથી. વિવેચન - તજ્વરમ - અહીં તેવું અને રમ નામનો ૩યુ$.. ૩-૧
૪૯થી તપુરૂષ સમાસ થયો છે. સ્તવુ નકારાન્ત હોવાથી અને રમ એ પ્રત્યયાત્ત કૃદન્ત પરમાં હોવાથી આ સૂત્રથી સામી વિભક્તિનો અલુ, થયો છે. મનિહુતમ્ - અહીં મન અને દુત નામનો જેને ૩-૧-૯૨ થી તપુરૂષ સમાસ થયો છે. સ્મિન એ વ્યંજનાન્ત નામ છે અને દુત એ
પ્રત્યયાત્ત કૃદન્ત છે તેથી આ સૂત્રથી સપ્તમી વિભક્તિનો અલુ, થયો છે. તપુરુષ તિ લિમ્ ? ધન્વાર - અહીં ધન્વનું અને વાર નામનો ૩ષ્ટ્ર.. ૩-૧-૨૩ થી બહુવ્રીહિ સમાસ થયો છે. ધન્વનું વ્યંજનાન્ત નામ છે. કારે કૃદન્ત છે પણ તપુરુષ સમાસ નથી બહુવ્રીહિ સમાસ છે તેથી આ સૂત્રથી વિભક્તિનો અલુ ન થતાં હેઝાર્ગે થી લોપ થયો છે.
વ્યનાન્વેિવ - ૩: - અહીં ગુરુ અને વર નામનો સસમી.. ૩-૧-૮૮ થી તપુરુષ સમાસ થયો છે. અહીં નકારાત્ત નામ ન હોવાથી વર એ કૃદન્ત ઉત્તરપદ હોવા છતાં આ સૂત્રથી વિભક્તિનો અલપ ન થતાં શેર્સે થી લોપ થયો છે. અહીં રમે અને વર એ બન્ને કૃદન્ત છે. કૃદન્ત બનાવ્યા પછી જો. વિગ્રહ કરીને સમાસ કરીએ તો સલમી... ૩-૧-૮૮ થી સમાસ થાય અને રમતિ, વતિ સાથે વિગ્રહ કરીને પછી સમાસ કરીએ તો ૩યુ$.. ૩-૧-૪૯ થી સમાસ થાય છે. આ સૂત્ર જુદુ બનાવ્યું તેથી નાન ની નિવૃત્તિ થઈ છે. બહુલાધિકાર હોવાથી ક્વચિત્ વિકલ્પ લોપ થાય છે. દા.ત. ૨૩વેવર:, વન-વને, વિવિષ-યુ. વગેરે.
