________________
૩૧. જોડણી આપણી ગુજરાતી ભાષામાં શબ્દો ત્રણ પ્રકારના છે : તત્સમ, તદ્ભવ અને દેશ્ય.
તત્સમ એટલે તેના જેવા. મૂળમાં હોય તેવા જ શબ્દોને તત્સમ શબ્દો કહે છે. દા.ત. ‘સરિતાં સંસ્કૃત શબ્દ છે. તે ગુજરાતીમાંય આપણે વાપરીએ છીએ. આવા શબ્દોની જોડણી મૂળ સંસ્કૃતમાં હોય તેવી જ ગુજરાતીમાં થાય છે. - તદ્ભવ એટલે તેમાંથી ઉત્પન્ન થયેલ, જન્મેલ. જે શબ્દોનાં મૂળ સંસ્કૃતમાં છે, પણ અર્વાચીન ગુજરાતીમાં ફેરફારો પામીને આવ્યા છે તે શબ્દોને તદ્દભવ શબ્દો કહે છે. દા.ત. કઠણ શબ્દ, આ શબ્દનું મૂળ સંસ્કૃત કઠિન શબ્દમાં છે. આથી કઠણ શબ્દ એ તદ્ભવ શબ્દ કહેવાય.
દેશ્ય શબ્દો એટલે જેનું મૂળ શોધાતું ન હોય તેવા શબ્દો. દા.ત. ઢેડું, રોડું, હોળાયો, ટીપું, ચણોઠી વગેરે. જોડણીના નિયમો : (અ) તત્સમ શબ્દો (૧) સંસ્કૃત તત્સમ શબ્દોની જોડણી મૂળ પ્રમાણે કરવી. દા.ત.
વિદ્યાર્થિની, મતિ, ગુરુ, વૃદ્ધ, પ્રીતિ, સ્થિતિ, ગતિ, સંપત્તિ. (૨) તત્સમ ઉપરાંત તદ્ભવ રૂપ પ્રચલિત હોય તો તે બંને
રૂપો ચલાવવાં. દા.ત. કઠિન-કઠણ, હૂબહૂ-આબેહૂબ નહિ-નહીં, કાલ-કાળ. ગુજરાતી પ્રત્યય લેતા વ્યંજનાં શબ્દો ખોડા સ્વર વગરના ન લખવા. દા.ત. “જગતું નહીં પણ ‘જગત લખવું - વિદ્વાન, પરિષદ, પશ્ચાતું. કિંચિત્. ક્વચિત્ અર્થાત્ આ શબ્દો ખોડા લખવા. પરંતુ તેમની પછી જો જ' આવતો હોય તો
તમને સ્વર સાથે લખવા. દા.ત. 'ક્વચિત જ'. (૫) અંગ્રેજી શબ્દોના ‘એ અને “ઔને સાંકડા અને પહોળા ઉચ્ચારમાં ભૂલ ન થાય તે માટે તે દર્શાવવા ઊંધી માત્રાનો
૨૧૪
