________________
૧૧૫
સરળ ગુજરાતી વ્યાકરણ
(ક) ભવિષ્યકાળ : નીચેના વાક્યો જુઓ : • • (૧) મોટાભાઈ કાલે આવશે. (ભવિષ્ય) (૨) તમે આવશો તો ચાલશે. (સંકેતો
ઉપરનાં વાક્યોમાંનાં ક્રિયાપદો – આવશે. આવશો – ક્રિયા હવે પછી બનવાની છે તેનું સૂચન કરે છે કે ક્રિયા ભવિષ્યમાં થવાની છે એવું સૂચવે છે. જે ક્રિયાપદ હવે પછી થવાની ક્રિયાનું કે હવે પછી આવવાના કાળનું સૂચન કરે છે તે ક્રિયાપદ ભવિષ્યનું છે. તેનો કાળ તે ભવિષ્યકાળ છે. શુદ્ધ અને મિશ્ર કાળ :
આ ત્રણે કાળોનાં શુદ્ધ અને મિશ્ર એવાં રૂપો હોય છે.
ક્રિયાપદના ધાતુ પરથી જ નેલું રૂપ તે શુદ્ધ દોડ્યો, દડશે. દોડત વગેરે એકલા દોડ ધાતુ પરથી બન્યાં છે. માટે એ શુદ્ધ કાળનાં રૂપ કહેવાય.
વર્તમાનકાળમાં છે અને ભૂત ભવિષ્યમાં હોં ધાતુની સહાયથી બનાવવામાં આવેલાં રૂપો તે મિશ્ર : દોડે છે. દડ્યો હતો. દોડ્યો હશે વગેરે રૂપોમાં ‘દોડ ધાતુનાં કૃદંતોની સાથે છે અથવા તો ધાતુનાં ક્રિયાપદોનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે. એટલે એ મિશ્ર કાળનાં રૂપ કહેવાય.
. * મિશ્ર કાળમાં મૂળ ધાતુનું માત્ર કૃદંત જ વાપરવામાં આવતું હોય છે. દા.ત. 'હું દોડતો હતો. અહીં ‘દોડતો એ કૃદંત દ્વારા સૂચવાતી ક્રિયાનો અર્થ હતો એ ક્રિયાપદની સહાયથી સ્પષ્ટ થાય છે. આ રીતે મૂળ ધાતુનું કૃદંત અને હો ધાતુ પરથી તૈયાર થયેલું રૂપ હતો, એ બંનેનું મિશ્રણ થયેલું હોવાથી દોડતો હતો એ મિશ્ર કાળનું રૂપ ગણાય છે. શુદ્ધ કાળ :
ક્રિયાપદના ધાતુ પરથી જ બનેલું રૂપ તે શુદ્ધ કાળનું રૂપ છે એ આપણે જાણીએ છીએ. તે પ્રમાણે કાળનાં રૂપો જોઈએ તો
શુદ્ધ વર્તમાન : હું પુસ્તક વાંચું. પ્રથમ શુદ્ધ ભૂતકાળ : મેં પુસ્તક વાંચ્યું.
