________________
પપ૮ ] સિદ્ધહેમ - બાલાવબોધિની
પર ધર્મ અને ખ્રિતા મૈત્ર સુદ અહિં ધર્મ અને બિત શબ્દ હોવા છતાં સમાસ ન થાય, કારણ ધર્મને સંબંધ પડ્યું સાથે છે અને શ્રિતને સંબંધ ગુરૂકૂલ સાથે છે, એટલે ધર્મ અને શ્રિત શબ્દોની પરસ્પર સંગતિ – સંબંધ ન હોવાથી સમાસ ન થાય
નામધાતુ - પુત્રમ્ ફુદતિ = પુત્રીતિ = પુત્રને ઈચ્છે છે. આ પ્રયોગમાં આ બે વચ્ચે સંગતિ – સંબંધ હોવાથી નામને ધાતુ બનાવવાની પદવિધિ થઈ પરંતુ પરથતિ પુત્ર અને દક્તિ ગુમ અહિં પુત્રને સંબંધ પશ્ય સાથે છે. અને ઈચ્છતિને સંબંધ સુખ સાથે છે. એટલે પુત્ર અને ઈતિ એ બે વચ્ચે સંબંધ ન હવાથી નામને ધાતુ બનાવવાની પદ્ધવિધિ ન થઈ
છત પ્રવર - ઉન્મ જોતીતિ = કુમાર = કુંભાર આ પ્રયોગમાં કુભ અને રાતિ વચ્ચે સંબંધ છે. માટે કુમ્ભા શબ્દ પછી આવેલ કુ ધાતુને કૃત પ્રત્યય લાગી કુમાર: શબ્દ થયું છે. પરંતુ જરા મમુ અને કાતિ વાર આ બન્ને વચ્ચે કઈ સંબંધ નથી. કુમ્ભને સંબંધ પય સાથે છે અને કરેતિ શબ્દને સંબંધ ર સાથે છે. એટલે કૃત પ્રત્યયવિધિ ન થઈ એટલે કુમાર પ્રયોગ ન થાય.
તરિત-૩ોપમ =vda: = ઉપગુને પુત્ર. આ પ્રયોગમાં ઉપગુ શબ્દને અણ પ્રત્યય લાગી ઔપગવ રૂપ થયું છે, પણ પૃદમ વાળો અને અપત્યં તવ આ પ્રયોગમાં લઇ અને ૩પ૦ બન્ને વચ્ચે કેઈ સંબંધ ન હોવાથી કાજુ અને પત્ર શબ્દ પાસે પાસે હોવા છતાં પણ એવું રૂપ ન બન્યું. આ
વાઘમિત્તિ - જમો ખ્યા = દેવને નમસ્કા થાઓ, આ પ્રયાગમાં નમસ શબ્દ સાથે સંબંધ રાખતા દેવ શબ્દને ચતુથી વિભક્તિ આવેલ છે. પરંતુ હું નમો અને યાર ! આ
