________________
'સિદ્ધહેમ બાલાવબોધિની
સ્થાન આઠ છે, તે જણાવનાર શ્લેકअष्टौ स्थानानि वर्णाना - मुरः कण्ठः शिरस्तथा । जिह्वामूलं च दन्ताश्च, नासिकौष्ठौ च तालु च ॥१॥
જૂનું ઉચ્ચારણ દાંત અને હોઠથી થાય છે, માટે તે દં ડૂક્ય કહેવાય છે.] સ્થાન તે તે સ્થાનના વણે.
નામ ૧ કંઠ-અવર્ણ, વિસગ, વર્ગ અને હું
– કંઠથ ૨ તાલુ-ઈવર્ણ, ચવગ, અને શું
– તાલવ્ય ૩ હેઠ–ઉવર્ણ, પવર્ગ અને (પ
–આઠથ ૪ શિર-સવર્ણ, વર્ગ, ૨ અને ૬
–મૂધન્ય ૫ દાંત-લવણ, તવર્ગ, હું અને સૂ
–દત્ય ૬ ઉરસ– છાતી - વર્ગના પાંચમા અક્ષર સહિતી
અથવા અંતસ્થા સહિત હકાર) ઉરસ્ય ૭ નાક - અનુસ્વાર, હું ઝ શું ન મ
-નાસિક્ય ૮ જીભનું મૂળ– – –
– જીલ્લા મૂલય અવર્ણ, ઇવણું, ઉવણું, ઝવણ અને સુવર્ણ પૈકી દરેકના ૧૮ ભેદો થાય છે. જેમ કે-હૃસ્વ, દીર્ધ અને લુત એ ત્રણ ભેદ, તે દરેકના ઉદાત્ત, અનુદાત્ત અને સ્વરિત એ ત્રણ ભેદ એટલે ૩ * ૩ = ૯ ભેદ થયા, તે નેવે ભેદના સાનુનાસિક ને નિરનુનાસિક એવા બે ભેદ હેવાથી ૯ ૪ ૨ = ૧૮ ભેદ થયા. જે નામ વાર નીચે પ્રમાણે છે. ૧. સાનુનાસિક હિદાર
દીર્થોનુદાન ૨. , હસ્વાનુદાત્ત
દીર્ધારિત ૩. ,, હસ્વસ્વરિત
લુદાત્ત , દીદાત્ત
લુતાનુદાત્ત
જ
