Samyaktva Rahasya Prakaranam

SR No.: 005776
Original Sutra Author: N/A
Author: Siddhasensuri, Hitvardhanvijay
Publisher: Kusum Amrut Trust
Publication Year: 2010
Total Pages: 194
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 5 MB

Page 70

. मिच्छत्तं जमुइण्णं तं खीणं अणुइअं च उवसंतं ।
मीसीभावपरिणयं वेइज्जंतं खओवसमं ॥
સારાર્થ : પૂર્વે અપૂર્વકરણ દ્વારા અથવા અંતરકરણ દ્વારા જેણે મિથ્યાત્વના પુદ્ગલોના ત્રણ પુંજ કર્યાં છે અને તેમાંથી શુદ્ધપુંજને ઉદયમાં આણ્યો છે વળી ઉદયમાં આવેલું મિથ્યાત્વ ક્ષીણ કરી દીધું છે અને ઉદયમાં નહીં આવેલાં મિથ્યાત્વનો ઉપશમ કર્યો છે તેને ક્ષયોપશમ સમ્યક્ત્વ મળે છે.
પ્રશ્ન : ઉપશમ સમ્યક્ત્વમાં પણ મિથ્યાત્વના પુદ્ગલોનો ઉપશમ થયેલો હતો અને ક્ષયોપશમ સમ્યક્ત્વમાં પણ તેનો ઉપશમ થાય છે તો પછી બે સમ્યક્ત્વ એક સરખા છે એવું નક્કી નથી થતું ?
ઉત્તર ઃ ના. બે સમ્યક્ત્વમાં વિશિષ્ટ પ્રકારની ભિન્નતા હોવાથી તે બે એક સરખા છે એવું નક્કી થાય તેમ નથી. ઉપશમ સમ્યક્ત્વમાં મિથ્યાત્વના પુદ્ગલોનો ઉપશમ એવો વિશિષ્ટ પ્રકારનો હતો કે ત્યારે તે પુદ્ગલો પ્રદેશવેદ્ય પણ રહ્યાં ન હતાં જ્યારે ક્ષયોપશમ સમ્યક્ત્વમાં મિથ્યાત્વના પુદ્ગલોનો ઉપશમ હોવા છતાં તે પુદ્ગલો પ્રદેશવેદ્ય તો અવશ્ય રહે છે.
તાત્પર્ય એ છે કે ઉપશમ સમ્યક્ત્વમાં મિથ્યાત્વપુદ્ગલોના પ્રદેશનો અને રસનો, બન્નેનો ઉપશમ થાય છે જ્યારે ક્ષયોપશમ સમ્યક્ત્વમાં મિથ્યાત્વના રસનો ઉપશમ થાય છે પરંતુ પ્રદેશનો ઉપશમ થતો નથી.
♦વેદક સમ્યક્ત્વ :
ક્ષયોપશમ સમ્યક્ત્વ જેમને મળ્યું છે અને એનો અનુભવ પણ ચાલું છે એવો આત્મા જ્યારે ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિ તરફ આગળ વધે છે ત્યારે તેણે દર્શન સપ્તકનો વિધ્વંસ કરવો પડે છે. એ પછી જ તેને ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિ થાય છે. ‘દર્શન સપ્તક’માં અનંતાનુબંધીના ચાર કષાયોનો અને ત્રણે પ્રકારના દર્શન મોહનીયનો સમાવેશ થાય છે. દર્શન સપ્તકનો વિધ્વંસ જ્યારે શરુ થાય છે ત્યારે પ્રથમ, અનંતાનુબંધીના ક્રોધ, માન, માયા અને લોભનો ક્ષય કરવામાં આવે છે. એ પછી મિથ્યાત્વ મોહનીયનો અને ત્યાર બાદ મિશ્રમોહનીયનો ક્ષય કરવામાં આવે છે. અંતે, સમ્યક્ત્વ મોહનીયનો ક્ષય શરુ થાય છે.
સમ્યક્ત્વ મોહનીયનો ક્ષય કરતાં કરતાં છેલ્લાં એક સમયમાટે તેનું જે વેદન થાય તેને જ વેદક સમ્યક્ત્વ કહેવાય.
કેટલાંક પૂર્વાચાર્યો વેદક સમ્યક્ત્વને પણ ક્ષયોપશમ સમ્યક્ત્વ તરીકે ઓળખાવે છે પરંતુ આ માન્યતા સાચી નથી. પૂ. પૂર્વધર આચાર્ય શ્રી સંઘદાસગણી ક્ષમાશ્રમણના અભિપ્રાય અનુસાર વેદક સમ્યક્ત્વને ક્ષયોપશમ સમ્યક્ત્વ તરીકે ઓળખાવવું આગમ વિપરીત છે. જૂઓ, વૃહત્વ-માળ માં તેઓ શ્રીમદ્ના વિધાનને...
सम्यक्त्वरहस्यप्रकरणम्, गाथा-६
६९