Page Text
________________
* ક્ષાયોપથમિક સમ્યકત્વઃ
જૈન શાસ્ત્રોની પરંપરામાં લાયોપથમિક સમ્યક્ત્વ અંગે બે અભિપ્રાયો પ્રસિદ્ધ થયેલાં છે. એક, આગમિક મત. બે, કાર્મગ્રન્થિક મત.
આગમિક મત અનુસાર, જે અનાદિ મિથ્યાત્વી અપૂર્વકરણમાં જ ત્રિપુરપ પણ કરી લે છે તે તે પછી અનિવૃત્તિકરણમાં પ્રવેશે છે અને ત્યાં ઉદયમાં આવેલાં મિથ્યાત્વનો ક્ષય કરીને તેમજ ઉદયમાં નહીં આવેલાં મિથ્યાત્વનો ઉપશમ કરીને સમ્યકત્વમોહનીયના દલિકોને ઉદયમાં લાવે છે. સમ્યકત્વ મોહનીયના દલિકોનો ઉદય થતાં વેત ક્ષયોપશમ સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિ કરી લે છે. આ આત્માને આ રીતે પ્રથમ વેળામાં જ ક્ષયોપશમ સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિ થઈ જાય છે.
કાર્મગ્રન્થિક મત અનુસાર, પહેલી વખત તો ઉપશમ સમ્યકત્વ જ મળે અને એ ઉપશમસમ્યક્ત્વના કાળ દરમિયાન આત્મા ત્રિપુત્રીજરી કરે. મદિરા બનાવવા માટે વપરાતા કોદ્રવના શુદ્ધિકરણની જેમ અહીંઆત્મામિથ્યાત્વના પુદ્ગલોનું શુદ્ધિકરણ કરે અને તેના ત્રણ પુંજો બનાવે.
એ પછી ઉપશમસમ્યત્વનો સમય પૂરો થતાં ઉપશમ સમ્યગ્દષ્ટિ આત્મા જો સમ્યક્ત્વ મોહનીયના પહેલાં પુંજને ઉદયમાં લાવી શકે તો તે તત્પણ ક્ષયોપશમ સમ્યકત્વને મેળવી શકે.
અહીં સમજવા જેવું તાત્પર્ય એ છે કે પહેલી વખત અથવા એ પછી ગમે તેટલી વખત જ્યારે ક્ષયોપશમ સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ થાય છે ત્યારે મિથ્યાત્વના પુદ્ગલોનો ક્ષય તેમજ ઉપશમ બંને કાર્ય જરુર થાય છે.
ક્ષય અને ઉપશમ બંને જેમાં થાય છે તેનું નામ ક્ષયોપશમ સમ્યગ્દર્શન. અહીં ક્ષય અને ઉપશમ બંને બે રીતે ઘટે છે.
અનાદિ મિથ્યાદષ્ટિ ઉદયમાં આવેલાં મિથ્યાત્વનો ક્ષય કરે છે અને ઉદયમાં નહીં આવેલાં મિથ્યાત્વનો ઉપશમ કરે છે. આમ, અનાદિમિથ્યાષ્ટિ જે ક્ષયોપશમ સમ્યકત્વ પામે તેમાં
ક્ષય અને ઉપશમ બંને મિથ્યાત્વ મોહનીયના થયાં. ૨. ભગ્નમિથ્યાદષ્ટિ એટલે જેણે અનાદિ મિથ્યાત્વનો ભંગ કરી લીધો છે એવો આત્મા.
ભગ્નમિથ્યાષ્ટિ જ્યારે ક્ષયોપશમ સમ્યકત્વને અનુભવે, ફરી ફરીને અનુભવે ત્યારે તેને સમ્યક્ત્વ મોહનીયના પુદ્ગલોનો ઉદય થયેલો હોય છે. ઉદયમાં આવેલાં આ સંખ્યત્વ મોહનીયના પુદ્ગલોને ભોગવી-ભોગવીને તેનો તે ક્ષય કરતો જાય છે તેમ જ ઉદયમાં નહિ આવેલા સમ્યકત્વ મોહનીયના પુદ્ગલોમાં મિથ્યાત્વના રસનો ઉપશમ ચાલુ રાખે છે. આમ, ક્ષય અને ઉપશમ બન્ને સમ્યકત્વ મોહનીયના થયાં. સન્ડ્રોધપ્રજર માં લખાયું છે કેपुव्वमपुवकरणेणं अंतरकरणेण वा कयतिपुंजो । कोद्दवनिदसणेण य सुध्धाणुवेयगो होइ ॥
૬૮
'बोधिपताका' टीकया विभूषितं
| SR No. | 005776 |
| Book Title | Samyaktva Rahasya Prakaranam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Siddhasensuri, Hitvardhanvijay |
| Publisher | Kusum Amrut Trust |
| Publication Year | 2010 |
| Total Pages | 194 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 5 MB |