Samyaktva Rahasya Prakaranam

SR No.: 005776
Original Sutra Author: N/A
Author: Siddhasensuri, Hitvardhanvijay
Publisher: Kusum Amrut Trust
Publication Year: 2010
Total Pages: 194
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 5 MB

Page 71

जो चरमोग्गले पुण वेदेती वेयगं तयं बिंति ।
केसिंचि अणादेसो वेयगदिट्ठी खओवसमो ॥ १३०॥
સારાર્થ : સમ્યક્ત્વ મોહનીયના અંતિમ પુદ્ગલોના અનુભવને વેદક સમ્યક્ત્વ કહેવાય. વેદકને ક્ષયોપશમ સમ્યક્ત્વ કહેનારાં આગમ પ્રતિકૂળ છે.
♦ ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ :
દર્શન સપ્તકનો સંપૂર્ણ ધ્વંસ થયાં પછી જે પ્રગટે છે તે ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ છે.
જૂઓ, વૃહત્હત્વ-માલ્ય ના અભિપ્રાયને...
दंसणमोहे खीणे खदिट्ठी होइ निरवसेसम्मि || १३१॥
• દીપક સમ્યક્ત્વ ઃ
અન્ય આત્માઓને સમ્યક્ત્વ વિગેરે ધર્મ પમાડવાનું અપૂર્વ સામર્થ્ય એટલે જ દીપક સમ્યક્ત્વ. દીપક સમ્યક્ત્વ અભવ્ય જીવોમાં પણ ઉદ્ભવી શકે. અંગારમકસૂરિ નામના આચાર્યે અનેક જીવોનો પ્રતિબોધ કર્યો. તેમને સંયમ આપ્યું પરંતુ સ્વયં અભવ્ય હતાં તેથી સમ્યક્ત્વ ન પામ્યાં. તેમની પરોપકારની શક્તિ દીપક સમ્યક્ત્વ સ્વરૂપ હતી.
७०
ભવ્યજીવોમાં પણ દીપક સમ્યક્ત્વ સંભવી શકે. ભાવસમ્યક્ત્વ જેમને છે એવા ભવ્યોનું દીપક સમ્યક્ત્વ સ્વ-પર ઉપકારી છે પરંતુ ભાવ સમ્યક્ત્વ જેમને નથી મળ્યું તેમનું દીપક સમ્યક્ત્વ લગભગ પાપના અનુબંધનો પરિપાક છે.
♦ કારક સમ્યક્ત્વઃ
તપ, સંયમ વિગેરે ધર્મયોગોની પ્રેરણા આપનારું પરંતુ તેના ૫૨માર્થથી વંચિત રાખનારું સમ્યક્ત્વ એટલે કા૨ક સમ્યક્ત્વ.
મોક્ષના આશય વિના તપ-સંયમ વિગેરેનું જે વહન થાય તેને કારક સમ્યક્ત્વ કહી શકાય. દીપક સમ્યક્ત્વ જેવું જ આ કારક સમ્યક્ત્વ છે. તે અભવ્ય જીવોમાં પણ હોઇ શકે અને ભવ્યોમાં પણ હોઇ શકે. ભાવ સમ્યક્ત્વની ગેરહાજરીમાં આસમ્યક્ત્વ પણ પાપના અનુબંધનો પરિપાક છે. રોચક સમ્યક્ત્વ ઃ
જિનવચન તર્ક સિદ્ધ છે કે નહિ એની જેને પરવા નથી પરંતુ જિનવચન પ્રત્યે સ્વાભાવિક વિશ્વાસ જેને જરૂર જાગ્યો છે તેમનું તર્ક અને દૃષ્ટાંતોની અપેક્ષા રાખ્યાં વગર જિનવચન પ્રત્યે વિશ્વાસ જગાડનારું સમ્યક્ત્વ એટલે રોચક સમ્યક્ત્વ.
ઉપરોક્ત ત્રણે સમ્યક્ત્વનું વર્ણન ત્રિષ્ટિશાળાપુરુષવરિત્ર માં કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચન્દ્રાચાર્યે આ રીતે કર્યું છે—
.' बोधिपताका' टीकया विभूषितं