Siddha Hemchandra Shabdanushasanam Part 02

SR No.: 005770
Original Sutra Author: N/A
Author: Jagdishbhai
Publisher: Jagdishbhai
Publication Year: 2013
Total Pages: 396
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 64

૪૩૨
સૂ૦ ૧-૧-૩૦
“ગુરુ” ધાતુ આગળ જવું અર્થમાં છઠ્ઠી ગણનો છે. આ“ગુરુ” ધાતુથી “વિવિ-પરિ” (૩Mાદ્રિ પ૯૯) સૂત્રથી “”િ એવો “મા” પ્રત્યય થતાં “પુરા” શબ્દ પ્રાપ્ત થાય છે. આ “પુરા” અવ્યય ચાર અર્થમાં વિદ્યમાન છે : (૧) ભૂતકાળ અર્થ દા.ત. “પુરા:” પૂર્વનો કાળ,
પુરીઝ' પહેલાનો ચોક્કસ સમય (૨) “પુરા” અવ્યય ભવિષ્યકાળ અર્થમાં પણ વપરાય છે. (૩) “પુરા” અવ્યય પરીસા અર્થમાં પણ વપરાય છે. પરીસા એટલે ત્વરા, અત્યન્ત, જી. દા.ત. પુરા ઋમિ (હું જલ્દી કરું છું.) (૪) આ પુરા અવ્યયનો ચિરંતન અર્થ પણ થાય છે. દા.ત. પુરાતન : પહેલાનો સમય એ પ્રમાણે અર્થ પુરી અવ્યયનો થાય છે.
વૃદ્ધિ અર્થવાળો વહુ ધાતુ પહેલા ગણનો છે. આ વહુ ધાતુથી વંહિ-વૃર્ત... (૩દ્ધિo ૯૯૦ સૂત્રથી “ફ” પ્રત્યય થતાં “હિસ્” શબ્દ પ્રાપ્ત થાય છે. આ “હિ” અવ્યયનો અસંવૃત પ્રદેશ એ પ્રમાણે અર્થ થાય છે. સંવૃત એટલે ઢંકાયેલું અને અસંવૃત એટલે ન ઢંકાયેલું. આથી અસંવૃતનો અર્થ ખુલ્લું એ પ્રમાણે થાય છે.
(શ૦૦) અવેઃ “અવે'' [૩૦ ૧૬૨.] રૂલ્યસિ વિન્ધન ધારેશે ઘ વ દરર્થે, ૩થમ્ સામીણાવી નગ: સંપ્રપૂર્વાત્ તમે: “મ-મ-ક્ષમ-મ-શનિ-સમો ડિ” [૩] . ૧૩૭.] તિ વવવનાત્ ડિત્યમ નિપાતનાત્ સમો તીર્ધત્વે “નગ” [રૂ.૨.૧ર.] इति नोऽकारे च असाम्प्रतम् अनौचित्ये । विस्मितार्थाद्पूर्वाद् दधातेर्डित्याप्रत्यये अद्धा
વધાર-મત્યતિશયો . “દં તી ' અત: “શી-ર-મૂ-ટૂ-મૂ–પૃ-પ." [૩UI૨૦૧.] इति किति ते निपातनाद् मान्तत्वे ऋतम् शुद्धौ । “असक् भुवि" इत्यतः "शिक्यास्याढ्यमध्य-विन्ध्य०" [उणा० ३६४.] इति यप्रत्यये निपातनात् सतादेशे च गणपाठाद् मागमे च सत्यम् प्रश्न-प्रतिषेधयोः ।
અનુવાદઃ- “રક્ષણ કરવું” અર્થવાળો “અ” ધાતુ પહેલા ગણનો છે. આ “અ” ધાતુથી “” (૩UT૦ ૯૬૧) સૂત્રથી “મમ્” પ્રત્યય થાય છે. તે વખતે “”નો વિકલ્પ “ધૂ” આદેશ થતાં અનુક્રમે “વસુ” અને “ધર્” શબ્દ પ્રાપ્ત થાય છે. આ “અવસ્" અવ્યય બહારના અર્થમાં વિદ્યમાન છે તથા “અધર્” અવ્યય સામીપ્ય વગેરે અર્થમાં વિદ્યમાન છે. અહીં સામીપ્ય પછી “માદ્રિ” શબ્દ લખ્યો છે. એ ગતિથી “નીચે એ પ્રમાણે અર્થ સમજવો.
“સાંપ્રત[" શબ્દની વ્યુત્પત્તિ બતાવે છે – “નમ્” જેની પૂર્વમાં છે એવા “સમ્ + 9 + તમ્” ધાતુથી “મિ - ગમ – ક્ષમ” (૩દ્રિ૯૩૭) સૂત્રથી બહુવચનના સામર્થ્યથી “ડિતુ” એવો “" પ્રત્યય થતાં તેમજ નિપાતનથી “સમ્"ના “”ની દીર્ઘવિધિ થતાં “માંપ્રતમ્” અવ્યય પ્રાપ્ત થાય છે. “સાંપ્રત” શબ્દનો ઉચિત અર્થ થાય છે. આથી “સાંપ્રતમ્”નો અનુચિત અર્થ છે.