Siddha Hemchandra Shabdanushasanam Part 02

SR No.: 005770
Original Sutra Author: N/A
Author: Jagdishbhai
Publisher: Jagdishbhai
Publication Year: 2013
Total Pages: 396
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 303

૬૭૧
શ્રીસિદ્ધહેમચન્દ્રશબ્દાનુશાસન ભાગ-૨ “કુ” ધાતુથી “કિંમ” (૩૦ ૯૩૯) સૂત્રથી “ડિમ્" પ્રત્યય થાય છે. હવે “ + ડિમ્” આ અવસ્થામાં “હિત્યન્ચ..” (૨/૧/૧૧૪) સૂત્રથી અન્ય સ્વરાદિનો લોપ થતાં “મ્િ” સર્વનામ પ્રાપ્ત થાય છે. હવે “કેટલું સંખ્યાપ્રમાણ એઓનું” એ અર્થમાં “વત્તમિ :...” ( ૧/૧૫) સૂત્રથી “તિ" પ્રત્યય થાય છે. તેથી “મ્િ + “તિ” અહીં (૨/૧/૧૧૪) સૂત્રથી અન્ય સ્વરસહિત વ્યંજનનો લોપ થતાં “તિ” શબ્દ પ્રાપ્ત થાય છે અને આ “ત' શબ્દ સ્વભાવથી બહુવચનનાં વિષયવાળો જ છે. આ “તિ" શબ્દને “હેતુ–...” (૨૨/૪૪) સૂત્રથી “fમ" પ્રત્યય થતાં “તિ + મિ" થાય છે. આ અવસ્થામાં “શો ?” (૨/૧/૭૨) સૂત્રથી “”નો “” થતાં તથા “ પાન્ડે...” (૧/૩/પ૩) સૂત્રથી “ર”નો વિસર્ગ થતાં
તિ”િ શબ્દ પ્રાપ્ત થાય છે. હવે “શ્રીતઃ” પદની સાધનિકા બતાવે છે : “શ્રીય ” (ખરીદાયું છે જે.) એ અર્થમાં નવમા ગણના “શ્રી” ધાતુથી (યાદ્ધિ ગણના“શ્રી” ધાતુથી) “ત-વતવનૂ” (૫/૧/૧૭૪) સૂત્રથી કર્મમાં “ત" પ્રત્યય થાય છે. હવે કર્મમાં “ત” પ્રત્યય થવાથી કર્મ ઉક્ત થાય છે. તથા “શ્રી” કર્મનું વિશેષણ બને છે. આથી કર્મને પ્રથમા થવાથી “ીત"ને પણ પ્રથમાનો
સિ” લાગે છે અને “શ્રીત:” શબ્દ પ્રાપ્ત થાય છે. આ પ્રમાણે “તિfમ: શીતઃ” એવું વિગ્રહવાક્ય પ્રાપ્ત થાય છે.
હવે ખરીદવા અર્થમાં “સંધ્યા-હ.” (૬/૪/૧૩૦) સૂત્રથી “” પ્રત્યય થાય છે. “ તદ્ધિતનો પ્રત્યય હોવાથી તદ્ધિતવૃત્તિ થતાં “I” સૂત્રથી “fમસુ”નો લોપ થતાં “ઋતિ:” એ પ્રમાણે તદ્ધિતપ્રત્યય અંતવાળી વૃત્તિ થાય છે.
(શ૦ ચારાનુ0) નનું તિપ્રયાન્ડેડતિવેમન્તરાડપિ “ -તે:” [૬.૪.૨૦.] इति सूत्रे सङ्ख्याग्रहणपार्थक्येन डतिग्रहणादेव कतिक इत्यत्र कप्रत्ययः सेत्स्यतीति व्यर्थोऽतिदेश इति चेत्, सत्यम्-सङ्ख्याग्रहणेन ग्रहणार्हस्यापि कतिशब्दस्य त्यन्तत्वेन 'अशत्तिष्टेः' इति प्रतिषेधः स्यादिति तदुज्जीवनाय हि डतेः पृथग्ग्रहणम् ।
અનુવાદ :- પૂર્વપક્ષ :- “હુતિ" પ્રત્યય અંતવાળા નામોની અતિદેશસૂત્ર દ્વારા સંખ્યા સંજ્ઞા ન કરી હોત તો પણ કોઈ સમસ્યા ન હતી. જો સંખ્યાવાચક જેવું બનાવવાથી સંખ્યા સંબંધી કાર્ય “તિ" અંતવાળાં નામોમાં પણ કરવું છે એવો આશય તમારો છે, તો એ વસ્તુ તો “તિ” અંતવાળાને સંખ્યા જેવું બનાવ્યાં વગર પણ સિદ્ધ થઈ જાય છે. કારણ કે (૬/૪/૧૩૭) સૂત્રમાં “સંધ્યા” શબ્દનું ગ્રહણ કરીને પૃથગુ “તિ”નું ગ્રહણ કર્યું છે. આથી “તિ" અંતવાળા નામોમાં પણ “મ” સુધીનાં અર્થમાં આ અર્થોમાં “ખરીદવું” અર્થ પણ આવી જાય છે.) “" પ્રત્યય