Siddha Hemchandra Shabdanushasanam Part 01

SR No.: 005769
Original Sutra Author: N/A
Author: Jagdishbhai
Publisher: Jagdishbhai
Publication Year: 2013
Total Pages: 412
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 267

૨૩૨
શ્રીસિદ્ધહેમચન્દ્રશબ્દાનુશાસન ભાગ-૧ કહેવાય છે. જે કંઠમણિની નીચે છે આમ નવનું ઉચ્ચારણ સ્થાન ઉપજત્ર છે. આથી વર્ષમાં સ્વસંજ્ઞા પ્રાપ્ત થતી નથી.
ઉત્તરપક્ષ - આ પ્રમાણે કહેવું નહીં કારણ કે વર્ષની પ્રાપ્તિમાં સંપૂર્ણ મુખ વ્યાપારવાળું થાય છે. નવનું સ્થાન સર્વમુખ સ્વરૂપ છે. માટે મુખની બહાર સ્થાન છે એવું માની શકાશે નહીં. તેથી અવર્ણની સ્વસંજ્ઞા પ્રાપ્ત થશે જ.
(શ૦ચા.) વમળેલોતો. પ્રથમ સ્થાન સાદ્રશ્યાત્ સ્વસંજ્ઞા સફર, નૈવप्रश्लिष्टावर्णावेतौ पांसूदकवन्नात्र शक्यो विवेकः कर्तुमिति । न च विश्लिष्टावर्णत्वाद् विभागस्य सुलक्षणत्वादैदौतोः स्वत्वं प्राप्नोतीति वाच्यम्, विवृततरावर्णत्वात् तयोः । न चैतयोमिथः स्वत्वमित्यपि युक्तं वक्तुम्, भिन्नस्थानत्वादिति ।
અનુવાદ - પૂર્વપક્ષ - અગાઉ અવર્ણની સ્વસંજ્ઞાની પ્રાપ્તિ બતાવી છે ત્યાં સર્વમુખસ્થાનની અપેક્ષાએ અઢારે પ્રકારના અવર્ણની સ્વસંજ્ઞા થઈ શકી છે. હવે સભ્યક્ષરમાં પણ વર્ષ રહેલા છે. આથી સભ્યક્ષરો અને વર્ગમાં પણ પરસ્પર સ્વસંજ્ઞાની પ્રાપ્તિ આવશે. આ આપત્તિનું નિવારણ કેવી રીતે થશે?
ઉત્તરપક્ષ : - I અને મો બંને પ્રશ્લિષ્ટવણે છે. આથી પાણી અને ધૂળ જ્યારે કાદવ સ્વરૂપ હોય છે ત્યારે તે બેને છૂટાં કરી શકાતો નથી. એ જ પ્રમાણે સધ્યક્ષર પણ અભેદ સ્વરૂપ હોવાથી સભ્યક્ષરોમાંથી ગવર્નને ભિન્ન કરી શકાતો નથી અને આ કારણથી જ સભ્યક્ષરોના સ્થાન અને પ્રયત્ન નવ સાથે તુલ્ય થઈ શકતાં નથી. તેથી સભ્યક્ષર અને સવર્ણની સ્વસંજ્ઞા થવાની આપત્તિ આવશે નહીં.
પૂર્વપક્ષ :- ભલે અને મોનો નવ જુદો ન કરી શકાય, પરંતુ છે અને ગૌ આ બંને તો વિશ્લિષ્ટવર્ષો છે. આથી છે અને સૌમાં અવને પૃથફ કરવો શક્ય છે અને તેમ થશે તો છે અને ગૌની સાથે વર્ષની સ્વસંજ્ઞા થવાની આપત્તિ આવશે. | ઉત્તરપક્ષ - આ આપત્તિ પણ અમારે આવશે નહીં કારણ કે મવનો વિવૃત પ્રયત્ન છે.
જ્યારે છે અને ગૌમાં રહેલ અવનો વિવૃતતર પ્રયત્ન છે. આમ, અવર્ણ તથા છે અને ગૌમાં રહેલ ગવર્નના પ્રયત્નમાં ભેદને કારણે સ્વસંજ્ઞા થઈ શકશે નહીં.
પૂર્વપક્ષ - છતાં પણ છે અને માં જે વળ રહ્યો છે તે બે અવર્ણોની તો સ્વસંજ્ઞા અવશ્ય થશે જ કારણ કે આ બંને વર્ષો વિચ્છિષ્ટગણે છે. ઉત્તરપક્ષ :- આ પ્રમાણે કહેવું નહીં કારણ કે તે સ્વરૂપ સભ્યક્ષરમાં રહેલ અવનું સ્થાન