Page Text
________________
સૂ૦ ૧-૧-૧૩
૧૮૫
-: शब्दभहाएर्शवन्यास :
आद्येत्यादि-आदौ भवः “दिगादिदेहांशाद् य:" [६.३.१२४.] इति ये आद्यः, उम्भति पूरयति वृद्धिं नयति द्वित्वसंख्याबुद्धिमिति "उभेर्द्वत्रौ च" [ उणा० ६१५.] इति इकारे द्विः, तयोः पूरणे “द्वेस्तीयः” [७.१.१६५.] इति तीये द्वितीयः, ततो द्वन्द्वगर्भो द्वन्द्वः; आद्याश्च द्वितीयाश्चाद्यद्वितीयाः, शश्च षश्च सश्च शषसाः ( आद्य- द्वितीय-श-ष-साः) ।
-: शब्दभहार्शवन्यासनो अनुवाद :
प्रारंभमां थनार मे अर्थमां " आदि" शब्हने "दिगादिदेहांशाद् य: " (६/३/१२४) सूत्रथी 'य' प्रत्यय थतां 'आदि + य' - ख अवस्थामां (७/४/६८) थी आदिनां 'इ'नो लोप थतां 'आद्य' शब्द निष्यन्न थाय छे. 'उभत्' धातु 'पूरवुं' अर्थमां छे. अर्थात् के वृद्धिने पूरे छे अथवा तो द्वित्व संख्या बुद्धिने ठे प्राप्त उरे छे से अर्थभां 'उभत्' धातुने 'उभैर्द्वत्रौ च' (उणा० ६१५) सूत्रथी 'इ' प्रत्यय थता अने 'उभ'नो 'द्व' आहेश थतां 'द्वि' शब्द जने छे. हवे 'द्वि' शब्दने पूर अर्थभां “द्वेस्तीयः” (७/१/१९५) सूत्रथी 'तीय' प्रत्यय थतां 'द्वितीय' शब्द जने छे. खाप्रमाणे 'आद्याः च द्वितीयाः च ' = 'आद्यद्वितीयाः तथा 'शः च षः च सः च = शषसाः' से प्रभा जे द्वन्द्व समास थया. हवे जंने द्वन्द्व समासनो इरीथी द्वन्द्व समास थतां आद्यद्वितीयाः च शषसाः आद्यद्वितीयशषसाः २॥ प्रमाणे द्वन्द्व समास नां गर्भमां छे सेवो द्वन्द्व समास थयो छे. ( श० न्या० ) बहुवचनं हि आद्य - 1 द्य- द्वितीयबहुत्वप्रतिपादनार्थम्, तच्च यदि सर्वेषां वर्गाणां आद्या द्वितीयाश्च भवन्ति, तत एव सफलं भवति, अन्यथा त्वसमर्थत्वात् समासाभावः, वृत्तिवाक्ययोरेकार्थप्रतिपत्तिः सामर्थ्यम्, वाक्ये च बहुत्वं प्रतीयते, न तु वृत्तौ, बहुवचनात् तु वृत्तावपि तदर्थप्रतिपत्तेरसमर्थत्वाभावः । न च 'कारकयोर्मध्यम्' (कारकमध्यम् ) इत्यादावसामर्थ्यात् समासाभाव इति, द्वित्वनियामकस्य मध्यशब्दस्य सद्भावात्, 'मत्तबहुमातङ्गवनम्' इतिवद् बहुशब्दात् बहुत्वप्रतिपादकात् । तथापि समासाभावः, आद्यद्वितीयशब्दयोर्यदपेक्षमादित्वं द्वितीयत्वं च तदपेक्षितत्वादित्यपि न वाच्यम्, गुरुपुत्रादिवन्नित्यसापेक्षत्वाद्, अपेक्षायाश्च शब्दार्थत्वाद्, यदाह
च =
“सम्बन्धिशब्दः सापेक्षो नित्यं सर्वः प्रवर्त्तते ।
स्वार्थवत् सा व्यपेक्षाऽस्य वृत्तावपि न हीयते " ॥ १६ ॥ इति,
અનુવાદ :- સૂત્રમાં જે બહુવચન કર્યું છે તે પહેલા અને બીજાનું બહુલપણું છે એવું પ્રતિપાદન
| SR No. | 005769 |
| Book Title | Siddha Hemchandra Shabdanushasanam Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jagdishbhai |
| Publisher | Jagdishbhai |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 412 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |