________________
सू० १-१-१०, १-१-११
૧૮૧
"सुदुग्" नो अर्थ “सारी रीते पीडा डरनार" थशे अथवा घलो छु:मी उरनार अर्थ पए थ
शशे.
॥ दशमम् सूत्रम् समाप्तम् ॥
*
सूत्रम् - अपञ्चमान्तस्थो धुट् | १|१|११ ॥
-: तत्त्वप्राशि :
"
वर्गपञ्चमान्तस्थावर्जितः कादिर्वर्णो धुट्संज्ञो भवति । क ख ग घ च छ ज झ, ट ठ ड ढ, त थ द ध प फ ब भ श ष स ह । धुट्प्रदेशाः - " धुटो धुटि स्वे वा " [ १.३.४८.] इत्यादयः ॥११॥
-: तत्त्वप्रशिद्धानो अनुवाह :
વર્ગનો પાંચમો અક્ષર અને અન્તસ્થાને છોડીને ‘’ વગેરે વર્ણો ટ્ સંજ્ઞાવાળા થાય છે. + ख वगेरे टीझमां जतावेलां वर्णो घुट् संज्ञावाना थाय छे. घुट् संज्ञानां उधाहरण स्थणो “धुटो धुटि स्वे वा" (१/३/४८) वगेरे सूत्रो छे.
-: शब्दभहाएविन्यास :
अपञ्चमेत्यादि-“पचुण् विस्तारे" तस्य "उदितः स्वरान्नोऽन्तः " [४.४.९८.] इति ने “उक्षितक्ष्यक्षीशि" [उणा० ९००.] अनि पञ्चन्, तेषां पूरणाः "नो मट्" [७.१.१५९.] इति मटि पञ्चमाः, न विद्यन्ते पञ्चमाश्च अन्तस्थाश्च यत्र वर्णसमुदाये सोऽपञ्चमान्तस्थ: कादिः, द्वन्द्वगर्भो बहुव्रीहिः ॥११॥
-: शब्दभडाएर्शवन्यासनो अनुवाद :
सौ प्रथम “पञ्चम” शब्दनी व्युत्पत्ति जतावे छे. “पचुण्" धातु विस्तार अर्थमां दृशमां गानो छे. खा धातुमां स्वरथी ५२ (४/४/९८) सूत्रथी 'न्'नो आगम थतां 'पञ्च्' शब्द थशे. त्यारजाह “उक्षितक्ष्यक्षीशि’... (उणादि० ८००) सूत्रथी 'अन्' प्रत्यय थतां 'पञ्चन्' शब्द थशे. सा शब्द ने पूरण अर्थमां “नो मट्” (७/१/१५८) सूत्रथी 'मट्' प्रत्यय थतां 'पञ्चम' शब्द थाय छे. ठे
