________________
श्री स्थानाङ्ग सूत्र सानुवाद भाग १
४ स्थानकाध्ययने उद्देशः २ नन्दीश्वराधिकारः ३०७ सूत्रम् ત્તિ તાપન (તપવું) કહ્યું. ચંદ્રોની ચાર સંખ્યા હોવાથી તેના પરિવારભૂત નક્ષત્ર વગેરેની ચાર સંખ્યા જ છે માટે કહે છે કે-ચાર કૃતિકા છે તે નક્ષત્રની અપેક્ષાએ છે, પરંતુ તારાની અપેક્ષાએ ચાર નથી. એમ જ અઠ્યાવીશ નક્ષત્રો પણ ચાર ચાર જાણવા. કૃતિકા નક્ષત્રનો અગ્નિ નામનો દેવ છે યાવત્ ભરણી નક્ષત્રનો યમ નામનો દેવ છે (તે દરેક ચાર ચાર છે). મંગળ પ્રથમ ગ્રહ છે અને ભાવકેતુ અઠ્યાસીમો ગ્રહ છે. બાકીનું વર્ણન બીજા સ્થાનકમાં જંબૂઢીપની દ્વારાદિ વગેરેની જેમ સમુદ્રના દ્વારા જાણવા. ॥30॥
ચક્રવાલ-વલયનો વિસ્તાર, જંબૂદીપથી ફરતા રહેલ ધાતકીખંડ અને પુષ્કરાદ્ધદ્વીપમાં ચાર ભરત અને ચાર ઐરાવતા ક્ષેત્ર છે. શબ્દ વડે જણાતો ઉદ્દેશક તે શબ્દોદેશક અર્થાત્ બીજા સ્થાનનો ત્રીજો ઉદેશો તેની માફક કહેવું, પરંતુ બે સ્થાનના अनुरोधथी त्या 'दो भरहाई मरत त्या छ, महिं तो यार भरत वगैरे ४ छ. ॥306।।
મનુષ્ય સંબંધી વસ્તુઓનું ચતુસ્થાનક કહ્યું. હવે ક્ષેત્રના સાધચ્ચેથી નંદીશ્વર દ્વીપ સંબંધી વસ્તુઓનું સમીપના સૂત્રથી या२ स्थान ने 'नंदीसरस्स' त्या सूत्र 435 छ. [अथ नन्दीश्वरविचारः] गंदीसरवरस्स णं दीवस्स चक्कवालविक्खंभस्स बहुमज्झदेसभागे चउद्दिसिं चत्तारि अंजणगपव्वता पन्नत्ता, तंजहा–पुरिथिमिल्ले अंजणगपव्वते, दाहिणिल्ले अंजणगपव्वते, पच्चस्थिमिल्ले. . अंजणगपव्वते, उत्तरिल्ले अंजणगपव्वते ४ । तेणं अंजणगपव्वता चउरासीति जोयणसहस्साई उड्ढे उच्चत्तेणं, एगं जोयणसहस्सं उव्वेहेणं, मूले दस जोयणसहस्साई विक्खंभेणं, तदंणंतरं च णं माताते २ परिहातेमाणा २ उवरिमेगं जोयणसहस्सं विक्खंभेणं पण्णत्ता, मूले एक्कतीसं जोयणसहस्साई छच्च तेवीसे जोयणसते परिक्खेवेणं, उवरितिन्नि २ जोयणसहस्साई एगंच बावट्ठ[छावव]जोयणसतं परिक्खेवेणं, मूले वित्थिन्ना, मज्झे संखित्ता, उप्पिं तणुया गोपुच्छसंठाणसंठिता सव्वअंजणमया अच्छा सण्हा, लण्हा, घट्ठा, मट्ठा, नीरया, निम्मला, निप्पंका, निक्कंकडच्छाया, सप्पभा, समिरीया, सउज्जोया, पासईया, दरिसणीया, अभिरूवा, पडिरूवा। तेसिणं अंजणगपव्वताणं उवरिं बहुसमरमणिज्जा भूमिभागा पन्नत्ता, तेसि णं बहुसमरमणिज्जाणं भूमिभागाणं बहुमज्झदेसभागे चत्तारि सिद्धाययणा पण्णत्ता, ते णं सिद्धाययणा एगं जोयणसयं आयामेणं [पण्णत्ता] पण्णासं जोयणाई विक्खंभेणं बावत्तरि जोयणाई उड्ढे उच्चत्तेणं । तेसि णं सिद्धाययणाणं चउदिसिं चत्तारि दारा पन्नत्ता, तंजहा–देवदारे, असुरदारे, णागदारे, सुवन्नदारे । तेसुणं दारेसु चउव्विहा देवा परिवसंति, तंजहा-देवा, असुरा, नागा, सुवण्णा। . तेसिणंदाराणं पुरतो चत्तारि मुहमंडवा पन्नत्ता, तेसिणं मुहमंडवाणं पुरओ चत्तारि पेच्छाघरमंडवा पन्नत्ता । तेसि णं पेच्छाघरमंडवाणं बहुमज्झदेसभागे चत्तारि वइरामया अक्खाडगा पन्नत्ता। तेसि णं वइरामयाणं अक्खाडगाणं बहुमज्झदेसभागे चत्तारि मणिपेढियातो पन्नत्ताओ। तासि णं मणिपेढिताणं उवरि चत्तारि सीहासणा पन्नत्ता। तेसि णं सीहासणाणं उवरिं चत्तारि विजयदूसा पन्नत्ता । तेसि णं विजयदूसगाणं बहुमज्झदेसभागे चत्तारि वइरामता अंकुसा पन्नत्ता–तेसु णं वतिरामतेसु अंकुसेसु चत्तारि कुंभिका मुत्तादामा पन्नत्ता-तेसि णं कुभिका मुत्तादामा पत्तेयं २ अन्नेहिं तदद्धउच्चत्तपमाणमेत्तेहिं चउहि अद्धकुंभिकेहि मुत्तादामेहि, सव्वतो समंता संपरिक्खित्ता। तेसि णं पेच्छाघरमंडवाणं पुरओ चत्तारि मणिपेढिताओ पण्णत्ताओ । तासि णं मणिपेढियाणं उवरिं चत्तारि
384