________________
श्री प्रज्ञापना सूत्र भाग १
प्रथम पद वन्न पत्रवणा હોય છે. સ્પર્શથી કર્કશ, મૃદુ, ગુરુ, લઘુ, શીત, ઉષ્ણ, સ્નિગ્ધ અને રૂક્ષ સ્પર્શપણે પરિણત હોય છે. સંસ્થાનથી પરિમંડલ, વૃત્ત, વ્યસ, ચતુર અને આયત સંસ્થાનપણે પણ પરિણત હોય છે. (૨૩-૪૬).
(૧) જેઓ રસથી તિક્ત-કડવા રસરૂપે પરિણત છે તેઓ વર્ણથી કાળા વર્ણપણે, નીલ, લોહિત-રાતા, હારિદ્રપીળા અને શુક્લચેતવર્ણપણે પરિણત હોય છે. ગન્ધથી સુરભિગન્ધ અને દુરભિમન્યપણે પણ પરિણત હોય છે. સ્પર્શથી કર્કશ, મૃદુ, ગુરુ, લઘુ, શીત, ઉષ્ણ, સ્નિગ્ધ અને રૂક્ષ સ્પર્શપણે પણ પરિણત હોય છે. સંસ્થાનથી પરિમંડલ, વૃત્ત, વ્યસ, ચતુરસ અને આયત સંસ્થાનપણે પણ પરિણત હોય છે. (૨૦)
(૨) જેઓ રસથી કટુક-તીખા રસપણે પરિણત છે તેઓ વર્ણથી કાળા વગેરે પાંચે ય વર્ણપણે, ગન્ધથી સુરભિ અને અસુરભિ બન્ને ય ગન્યપણે, સ્પર્શથી કર્કશાદિ આઠેય પણે અને સંસ્થાનથી પરિમંડલાદિ પાંચે ય સંસ્થાનપણે પરિણત હોય છે. (૨૦)
(૩) જેઓ રસથી કષાય-તૂરા રસપણે પરિણત છે તેઓ વર્ણથી કાળા વગેરે પાંચ વર્ણપણે, ગન્ધથી સુરભિ અને દુરભિ બન્ને ય ગન્યપણે, સ્પર્શથી કર્કશાદિ આઠેય સ્પર્શપણે અને સંસ્થાનથી પરિમંડલાદિ પાંચે ય સંસ્થાનપણે પરિણત હોય છે. (૨૦)
(૪) જેઓ રસથી અમ્લ-ખાટા રસપણે પરિણમેલા છે તેઓ વર્ણથી કાળા વગેરે પાંચે ય વર્ણપણે, ગન્ધથી સુરભિ અને અસુરભિ બને ય ગન્ધપણે, સ્પર્શથી કર્કશાદિ આઠેય સ્પર્શપણે અને સંસ્થાનથી પરિમંડલાદિ પાંચે ય સંસ્થાનપણે પરિણત હોય છે. (૨૦)
(૫) જેઓ રસથી મધુરરસપણે પરિણત છે તેઓ વર્ણથી પાંચે ય વર્ણપણે, ગન્ધથી બન્ને ય ગન્યપણે, સ્પર્શથી આઠેય સ્પર્શપણે અને સંસ્થાનથી પાંચે ય સંસ્થાનપણે પરિણત હોય છે. (૨૦-૧૦૦) (૧) જેઓ સ્પર્શથી કર્કશ-બરસઠ સ્પર્શપણે પરિણત છે તેઓ વર્ણથી કાળા વગેરે પાંચે ય વર્ણપણે, ગન્ધથી સુરભિ અને અસુરભિ બને ગપણે, રસથી કડવા વગેરે પાંચે ય રસપણે, સ્પર્શથી ગુરુ, લઘુ, શીત, ઉષ્ણ, સ્નિગ્ધ અને રૂક્ષ સ્પર્શપણે અને સંસ્થાનથી પરિમંડલાદિ પાંચે ય સંસ્થાનપણે પરિણત હોય છે. (૨૩)
(૨) જેઓ સ્પર્શથી મૃદુ-કોમળ સ્પર્શપણે પરિણત હોય છે તેઓ વર્ણથી પાંચે ય વર્ણરૂપે, ગન્ધથી બને ય ગન્ધરૂપે, રસથી પાંચે ય રસપણે, સ્પર્શથી ગુરુ, લઘુ, શીત, ઉષ્ણ, સ્નિગ્ધ અને રૂક્ષ સ્પર્શપણે અને સંસ્થાનથી પાંચે ય સંસ્થાનપણે પરિણત હોય છે. (૨૩).
(૩) જેઓ સ્પર્શથી ગુરુ-ભારે સ્પર્શપણે પરિણત હોય છે તે વર્ણથી પાંચે ય વર્ણપણે, ગન્ધથી બને ય વન્યપણે, રસથી પાંચે ય રસપણે, સ્પર્શથી કર્કશ, મૃદુ, શીત, ઉષ્ણ, સ્નિગ્ધ અને રૂક્ષપણે અને સંસ્થાનથી પાંચે ય સંસ્થાનપણે પરિણત હોય છે. (૨૩)
(૪) જેઓ સ્પર્શથી લઘુ-હલકા સ્પર્શપણે પરિણત છે તે વર્ણથી પાંચે ય વર્ણપણે, ગન્ધથી બન્ને ય ગન્યપણે, રસથી પાંચે ય રસપણે સ્પર્શથી કર્કશ, મૃદુ, શીત, ઉષ્ણ, સ્નિગ્ધ અને રૂક્ષ સ્પર્શપણે અને સંસ્થાનથી પાંચે ય સંસ્થાનપણે પણ પરિણત હોય છે. (૨૩)
(૫) જેઓ સ્પર્શથી શીત સ્પર્શપણે પરિણત છે તેઓ વર્ણથી પાંચે ય વર્ણપણે, ગન્ધથી બન્ને ય ગન્ધપણે, રસથી પાંચે ય રસપણે, સ્પર્શથી કર્કશ, મૃદુ, ગુરુ, લઘુ, સ્નિગ્ધ અને રૂક્ષ સ્પર્શપણે તથા સંસ્થાનથી પાંચે ય સંસ્થાનપણે
22