Pragnapana Sutra Part 01

SR No.: 005761
Original Sutra Author: N/A
Author: Munichandrasuri, Jayanandvijay
Publisher: Guru Ramchandra Prakashan Samiti
Total Pages: 554
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & agam_pragyapana
File Size: 15 MB

Page 452

एक्करसमं भासापयं एगवयणाइभासापरूवणं
श्री प्रज्ञापना सूत्र भाग १ સ્ત્રીલિંગ છે, આ વસ્તુ છે તેથી નપુંસકલિંગ છે, એ પ્રમાણે અનેકરૂપે રહેલી વસ્તુમાં એકલિંગવાચક શબ્દ તેનો પ્રતિપાદક શી રીતે હોય? નરસિંહમાં રહેલો કેવળ સિંહશબ્દ કે નરશબ્દ તેનો પ્રતિપાદક હોતો નથી, અને લોકમાં એક લિંગના પ્રતિપાદકપણા વડે શબ્દનો વ્યવહાર થાય છે, તેથી પૂછે છે કે– બા સા રૂત્વિક' એવા પ્રકારની બધી સ્ત્રીવાફ-સ્ત્રીલિંગવિશિષ્ટ અર્થનું પ્રતિપાદન કરનારી ભાષા છે? કાકુવડે પ્રશ્નાર્થક ધ્વનિવડે) સૂત્રનો પાઠ કહેવાથી પ્રશ્નાર્થનો ખ્યાલ આવે છે. ભગવાન્ ઉત્તર આપે છે–દતા મા'! ઇત્યાદિ. હા ગૌતમ!! તે બધા સ્ત્રીલિંગવાચી છે. અક્ષરાર્થ સુગમ છે. ભાવાર્થ આ પ્રમાણે છેયદ્યપિ વિચિત્ર સ્વરૂપવાળી (અનેક લિંગાત્મક) વસ્તુ છે. તોપણ આ શાબ્દિક ન્યાય છે—જે ધર્મ વડે વિશિષ્ટ વસ્તુનું પ્રતિપાદન કરવું ઇષ્ટ હોય તે ધર્મને પ્રધાન કરીને અને બીજા ધર્મોને ગૌણ કરીને તે ધર્મ વિશિષ્ટ ધર્મીનું પ્રતિપાદન કરે છે. જેમકે એક વ્યક્તિમાં પુરુષત્વ, શાસન્નત્વ, દાતૃત્વ, ભોફ્તત્વ, પિતૃત્વ અને અધ્યાપકત્વ ધર્મ એક સાથે રહેલો છે, તો પણ પુત્ર તે વ્યક્તિને આવતી જોઇને ‘પિતા આવે છે એમ કહે છે, શિષ્ય ‘ઉપાધ્યાય આવે છે” એમ કહે છે. એ પ્રમાણે અહીં પણ જો કે માનુષી વગેરે સર્વ વસ્તુ ત્રિલિંગરૂપ છે. તોપણ યોનિ, મૃદુત્વ અને અસ્થિરતાદિરૂપ સ્ત્રીપણું પ્રતિપાદન કરવું ઈષ્ટ હોવાથી તેને પ્રધાન કરી અને બાકીના બીજા ધર્મોને ગૌણ કરીને તે સ્ત્રીત્વ ધર્મ વિશિષ્ટ ધર્મીનું પ્રતિપાદન કરે છે, માટે તે બધી સ્ત્રીવાફસ્ત્રીલિંગવિશિષ્ટ અર્થની વાચક છે. એ પ્રમાણે કુંવાક્પુંલ્લિંગવિશિષ્ટ અર્થની વાચક, અને નપુંસકલિંગવાનપુંસકલિંગવિશિષ્ટ અર્થની વાચક ભાષાનો વિચાર કરવો. l/૧all૩૮૪ll. अह भंते! पुढवि त्ति इत्थिवयू आउ त्ति पुमवयू धणि त्ति नपुंसगवयू पन्नवणी णं एसा भासा, ण एसा भासा मोसा? हंता गोयमा! पुढवि त्ति इत्थिवयू, आउ त्ति पुमवयू धण्णि त्ति नपुंसगवयू पण्णवणी णं एसा भासा, ण एसा भासा मोसा। अह भंते! पुढवि त्ति इत्थिआणमणी, आउ त्ति पुमआणमणी, धण्णे त्ति नपुंसगाणमणी पण्णवणी णं एसा भासा, ण एसा भासा मोसा? हंता गोयमा! पुढवित्ति इत्थिआणमणी, आउत्ति पुमआणमणी, धण्णे त्ति नपुंसगाणमणी, पण्णवणी णं एसा भासा, ण एसा भासा, मोसा। अह भंते! पुढवीति इत्थिपण्णवणी, आउ त्ति पुमपण्णवणी, धण्णे त्ति णपुंसगपण्णवणी आराहणी णं एसा भासा, ण एसा भासा मोसा? हंता! गोयमा! पुढवीति इत्थिपण्णवणी, आउ त्ति पुमपण्णवणी, धण्णे त्ति नपुंसगपण्णवणी, आराहणी णं एसा भासा, न एसा भासा मोसा। इच्चेवं भंते! इत्थिवयणं वा पुमवयणं वा नपुंसगवयणं वा वयमाणे पण्णवणी णं एसा भासा, ण एसा भासा मोसा? हंता गोयमा! इत्थिवयणं वा पुमवयणं वा णपुंसगवयणं वा वयमाणे पण्णवणी णं एसा भासा, ण एसा भासा मोसा ।।सू०-१४।।३८५।। । (મૂળ) હે ભગવન્! પૃથિવી સ્ત્રીવાચી, આઊ (અપ–પાણી) પુરુષવાચી અને ધાન્ય નપુંસકવાચી એ ભાષા પ્રજ્ઞાપની છે? એ
ભાષા મૃષા નથી? હે ગૌતમ! અવશ્ય પૃથ્વી સ્ત્રીવાચી, આઊ (અ) પુરુષવાચી અને ધાન્ય એ નપુંસકવાથી એ ભાષા પ્રજ્ઞાપની છે. એ ભાષા મૃષા નથી. હે ભગવન્! પૃથ્વીને ઉદેશી સ્ત્રીઆજ્ઞાપની, આ (પાણી) ને ઉદ્દેશી પુરુષઆજ્ઞાપની અને ધાન્યને ઉદેશી નપુંસકાત્તાપની, એ ભાષા પ્રજ્ઞાપની છે? આ ભાષા મૃષા નથી? હે ગૌતમ! પૃથ્વીને ઉદ્દેશી સ્ત્રીઆજ્ઞાપની, આઊને (પાણીને) ઉદેશી પુરુષઆજ્ઞાપની અને ધાન્યને ઉદેશી નપુંસકઆજ્ઞાપની એ ભાષા પ્રજ્ઞાપની છે, એ ભાષા મૃષા નથી. હે ભગવન્! પૃથ્વીને વિષે સ્ત્રીપ્રજ્ઞાપની આઊને (પાણીને) ઉદેશી પુરુષપ્રજ્ઞાપની અને ધાન્યને ઉદેશી નપુંસકપ્રજ્ઞાપની એ ભાષા આરાધની છે? એ ભાષા અસત્ય નથી? હે ગૌતમ! અવશ્ય પૃથ્વીને ઉદેશી સ્ત્રી પ્રજ્ઞાપની, આ-પાણીને ઉદેશી પુરુષપ્રજ્ઞાપની, અને ધાન્યને ઉદેશીને નપુંસક પ્રજ્ઞાપની એ ભાષા આચધની છે. એ ભાષા અસત્ય નથી. હે ભગવન્! એ પ્રમાણે સ્ત્રીવાચી, પુરુષવાચી અને નપુંસકવાચી બોલતો (સાધુ) જે ભાષા બોલે છે તે ભાષા પ્રજ્ઞાપની છે? એ ભાષા અસત્ય નથી? હે ગૌતમ! અવશ્ય સ્ત્રીવાચી, પુરુષવાચી અને
375