________________
श्री प्रज्ञापना सूत्र भाग १
बीयठाणपयं वेमाणियदेवठाणाई (મૂળ) હે ભગવન્! પર્યાપ્તા અને અપર્યામા સહસ્રાર દેવોના ક્યાં સ્થાનો છે? હે ભગવન્! સહસ્રાર દેવો ક્યાં રહે છે? હે ગૌતમ! મહાશુક્ર કલ્પના ઉપર સમાન દિશાએ અને સમાન વિદિશાએ જઇએ એટલે અહીં સહસ્રાર નામે કલ્પ આવે છે. તે પૂર્વ-પશ્ચિમ લાંબો છે–ઇત્યાદિ બ્રહ્મલોકની પેઠે જાણવું. પરન્તુ અહીં છ હજાર વિમાનો છે એમ કહ્યું છે. દેવો તેમજ છે. યાવત્ અવતંસકો ઈશાનના અવતંસકોની પેઠે છે. પણ મધ્ય ભાગમાં સહસ્રારાવતંસક છે. અહીં ઘણા દેવો યાવત્ વિહરે છે. અહીં સહસ્રાર નામે દેવોનો ઇન્દ્ર દેવોનો રાજા રહે છે–ઇત્યાદિ સનત્યુમારની પેઠે જાણવું. પરન્તુ છ હજાર વિમાનોનું, ત્રીશ હજાર સામાનિક દેવોનું અને ત્રીશ હજારથી ચાર ગુણા આત્મરક્ષક દેવોનું અધિપતિપણું કરતો યાવદ્–૨હે છે. ૫૧/૧૨૯
कहि णं भंते! आणय- पाणयाणं देवाणं पज्जत्तापज्जत्ताणं ठाणा पन्नत्ता ? कहि णं भंते! आणय-पाणया देवा परिवसंति? गोयमा! सहस्सारस्स कप्पस्स उप्पिं सपक्खिं सपडिदिसिं जाव उप्पइत्ता, एत्थ णं आणयपाणयनामाणं दुवे कप्पा पन्नत्ता । पाईण- पडीणायया, उदीण- दाहिणवित्थिण्णा, अद्धचंदसंठाणसंठिया, अच्चिमाली-भासरासिप्पभा, सेसं जहा सणकुमारे जाव पडिरूवा । तत्थ णं आणय- पाणयदेवाणं चत्तारि विमाणावाससया भवन्तीति मक्खायं जाव पडिरूवा । वडिंसगा जहा सोहम्मे कप्पे । नवरं मज्झे इत्थ पाणयवडिंस |
णं वडिंसगा सव्वरयणामया अच्छा जाव पडिरूवा । एत्थ णं आणय- पाणयदेवाणं पज्जत्तापज्जत्ताणं ठाणा पन्नत्ता । तिसु वि लोगस्स असंखेज्जइभागे । तत्थ णं बहवे आणयपाणयदेवा परिवसंति महिड्डिया जाव प्रामाणा । तेणं तत्थ साणं साणं विमाणावाससयाणं जाव विहरति । पाणए इत्थ देविंदे देवराया परिवसइ जहा सकुमारे। नवरं चउण्हं विमाणावाससयाणं, वीसाए सामाणियसाहस्सीणं, असीईए आयरक्खदेवसाहस्सीणं, अन्नेसिं च बहूणं जाव विहरइ ।।सू०-५२।।१३०।।
(મૂળ) હે ભગવન્! પર્યાપ્તા અને અપર્યાપ્તા આનત અને પ્રાણત દેવોના ક્યાં સ્થાનો છે? હે ભગવન્! આનત અને પ્રાણત દેવો ક્યાં રહે છે? હે ગૌતમ! સહસ્રાર કલ્પના ઉપર સમાન દિશાએ અને સમાન વિદિશાએ યાવત્ જઇએ ત્યારે અહીં આનત અને પ્રાણત નામે બે કલ્પો આવેલા છે. તે પૂર્વ-પશ્ચિમ લાંબા અને ઉત્તર-દક્ષિણ વિસ્તારવાળા છે. તે અર્ધચન્દ્રમાની આકૃતિ જેવા અને અીિકરણોની માળા અને કાન્તિના સમૂહના જેવી પ્રભાવાળા, બાકી બધું સનકુમારની પેઠે યાવત્ પ્રતિરૂપ છે ત્યાં સુધી જાણવું. ત્યાં આનત અને પ્રાણત દેવોના ચારસો વિમાનો છે એમ કહ્યું છે. યાવત્ તેઓ પ્રતિરૂપ છે. અવતંસકો સૌધર્મ કલ્પમાં કહ્યા પ્રમાણે કહેવા. પરન્તુ અહીં મધ્ય ભાગમાં પ્રાણતાવતંસક છે. તે બધા અવતંસકો સર્વ રત્નમય, સ્વચ્છ, યાવ-પ્રતિરૂપ છે. અહીં પર્યાપ્તા અને અપર્યાપ્તા આનત–પ્રાણત દેવોના સ્થાનો છે. ઉપપાત, સમુદ્દાત અને સ્વસ્થાન-એ ત્રણેને આશ્રયી લોકના અસંખ્યાતમા ભાગમાં છે. ત્યાં ઘણા આનત–પ્રાણત દેવો રહે છે. મહાઋદ્ધિવાળા દશ દિશાઓને યાવત્ પ્રકાશિત કરતા તેઓ પોતપોતાના સેંકડો વિમાનોનું અધિપતિપણું કરતા યાવત્ વિહરે છે. અહીં પ્રાણત નામે દેવોનો ઇન્દ્ર અને દેવોનો રાજા રહે છે–ઇત્યાદિ સંનકુમારની પેઠે જાણવું. પરન્તુ ચારસો વિમાનોનું, વીશ હજાર સામાનિક દેવોનું, એંશી હજાર આત્મરક્ષક દેવોનું અને બીજા ઘણા દેવો તથા દેવીઓનું અધિપતિપણું કરતો યાવત્–વિહરે છે. I૫૨૧૩૦
कहि णं भंते! आरण-Sच्चुयाणं देवाणं पज्जत्तापज्जत्ताणं ठाणा पन्नत्ता ? कहि णं भंते! आरण - ऽच्चुया देवा परिवसंति? गोयमा! आणय-पाणयाणं कप्पाणं उप्पिं सपक्खिं सपडिदिसिं एत्थ णं आरण - ऽच्चुया नामं दुवे कप्पा पन्नत्ता । पाईण-पडीणायया उदीण - दाहिणवित्थिण्णा, अद्धचंदसंठाणसंठिया, अच्चिमाली - भासरासिवण्णाभा, असंखिज्जाओ जोयणकोडाकोडीओ आयामविक्खंभेणं, असंखिज्जाओ जोयणकोड़ाकोडीओ 148