Page Text
________________
३२२
• एवंभूतमते नोजीवादेः स्वरुपः • तत्त्वार्थाधिगमसूत्रम् १/३५ ___भाष्य- नोजीव इत्यजीवद्रव्यं सिद्धो वा। अजीव इत्यजीवद्रव्यमेव । नोअजीव इति भवस्थ एव जीव इति। समग्रार्थग्राहित्वाच्चास्य नयस्य नानेन देशप्रदेशौ गृह्यते। किमुक्तं भवति ? प्राणितीति, ‘अन प्राणने' इति वाऽस्यार्थे, जीव इत्यस्य च धातोः सकर्तृकत्वं कथयति प्राणान् धारयतीति । प्राणाः इन्द्रियाणि, मनो-वाक्-कायास्त्रयः, प्राणापानौ एकः आयुश्च तान् धारयति न मुञ्चति यावत् तावदसौ जीव इति मन्तव्यः, एतत् स्याद् इन्द्रियादयः प्राणाः सिद्धेऽपि सन्ति, तन्न, सिद्धे हि सर्वकर्मापगमान्न सन्तीन्द्रियादयः प्राणा इत्येतदाह- तच्च जीवनमित्यादि ।
तदिति शब्दार्थतया जीव इत्यस्य जीवनं प्राणधारणं सिद्धे मोक्षप्राप्ते नास्ति, तस्माद् भवस्थ एव संसार्येव जीवः, न सिद्ध इति। तथा नोजीव इत्युच्चरिते नोशब्दः सर्वप्रतिषेधक एव, देशस्याभावात्, देश्येव देशो न वस्त्वन्तरं, न च देशिनो देशो भिन्न इत्यभिधातुं युक्तम्, यदि हि भिन्नः स्यात् नासौ तस्य, भिन्नत्वाद् वस्त्वन्तरवत्, अथाभिन्नः देश्येव तस्ति न कश्चिद् देशो नामेत्यतः सर्वप्रतिषेधको नोशब्दोऽतः नोजीव इत्युक्ते जीवादन्यद् वस्तु सम्पूर्णं परमाणुप्रभृति प्रतीयते, तदाह- नोजीव इति अजीवद्रव्यमेव सिद्धो वा, प्राणधारणस्याभावात्, सोऽपि निर्जीव एवेति, अतः सिद्धो वा गम्यते ।। अजीव इति तूच्चरिते अजीवद्रव्यमेव परमाण्वादिकं,
- હેમગિરા - ભાષ્યાર્થ-નોજીવ એમ કહેતાં અજીવ અથવા સિદ્ધનું ગ્રહણ કરવું અજીવ કહેતા અજીવ દ્રવ્ય જ જાણવું નોઅજીવથી “ભવસ્થ જજીવ જાણવો.” સમગ્રઅર્થનો ગ્રાહી આનય છે તેથી દેશ-પ્રદેશ નાવડે ગ્રાહ્ય નથી. પ્રાણ=પાંચ ઈન્દ્રિયો, મન, વચન અને કાય. શ્વાસ=ઉચ્છવાસ અને આયુષ્ય. આ દશને જયાં સુધી ધારણ કરી રાખે પણ મૂકે નહીં ત્યાં સુધી જીવ’ કહેવાય. સિદ્ધોમાં “જીવ’નું વિધાન તો જ થાય જો આ ઈન્દ્રિય વગેરે પ્રાણો તેઓમાં હોય. પણ તેઓ તો સર્વકર્મથી મુક્ત થઈ ગયા હોવાથી ઈન્દ્રિય વગેરે દ્રવ્યપ્રાણો તેઓને નથી. તેથી આ “જીવ' શબ્દ પરથી નીકળતો નીવન = પ્રાણનું ધારણ કરવુંજીવવું” અર્થ તેઓમાં નથી ઘટતો.. તેથી જીવ તરીકે સંસારી જ સમજવા. સિદ્ધો નહીં.
# દેશ, દેશી( દેશવાળા)થી ભિન્ન નથી જ નોજીવ' વિકલ્પમાં “નો' શબ્દ સર્વપ્રતિષેધક છે. (પણ દેશપ્રતિષેધક નથી, કારણ કે દેશ (અંશ)નો તો અભાવ છે. તે પણ એટલા માટે કે જે “દેશી (દશવાળો) છે તે જ દેશરૂપ છે. દેશીથી અન્ય કોઈ દેશ નથી. જો દેશને દેશીથી ભિન્ન કહીએ તો “દેશ' એ અત્યંત ભિન્નઅન્ય વસ્તુની જેમ તે દિશી)નો નહીં ગણાય. જો દેશને દેશીથી અભિન્ન કહીએ તો દેશી રુપ જ છે. અન્ય વસ્તુ ૫ નથી. તેથી દેશને દેશીથી અલગ કહેવું તે અયુક્ત છે. માટે દેશીથી ભિન્ન દેશ જેવી કોઈ વસ્તુ જ નથી. તેમ હોવાથી “નો' શબ્દ એ સર્વપ્રતિષેધક અર્થમાં છે. આથી “નોજીવ’ કહેતા જીવથી અન્ય કોઈ પરમાણુ આદિ વસ્તુ જ પ્રતીત થશે. આને જ જણાવતાં એવંભૂત કહે છે + નોજીવથી અજીવ દ્રવ્ય જ લેવો. જે પ્રાણધારી નથી તે અજીવ છે. આવી
| SR No. | 005749 |
| Book Title | Tattvarthadhigam Sutra Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Udayprabhvijay |
| Publisher | Vijay Kesharchandrasuri Foundation Girivihar Turst |
| Publication Year | 1950 |
| Total Pages | 462 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |