Tattvarthadhigam Sutra Part 01

SR No.: 005749
Original Sutra Author: N/A
Author: Udayprabhvijay
Publisher: Vijay Kesharchandrasuri Foundation Girivihar Turst
Publication Year: 1950
Total Pages: 462
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 11 MB

Page 406

३२१
स्वोपज्ञभाष्य-टीकालङ्कृतम्
• एवम्भूतनये भवस्थजीव एव जीवः • भाष्य- एवम्भूतनयेन तु जीव इत्याकारिते भवस्थो जीवः प्रतीयते। कस्मात् ?। एष हि नयो जीवं प्रत्यौदयिकभावग्राहक एव। जीवतीति जीवः, प्राणिति प्राणान् धारयतीत्यर्थः। तच्च जीवनं सिद्धे न विद्यते, तस्माद् भवस्थ एव जीव इति। वाऽऽश्रितत्वाज्जीवादन्यः अजीव इति अजीवद्रव्यमेव प्रतीयते पुद्गलादिकम् । नोअजीव इति पुनरभिहिते द्वयोरपि नोकाराकारयोः सर्वप्रतिषेधे यदा वृत्तिः आश्रिता तदा 'द्वौ प्रतिषेधौ प्रकृतं गमयतः' इति जीव इति प्रतीयते, यदा पुनरकारः सर्वनिषेधको नोशब्दश्च देशनिषेधको नोअजीव इत्यत्राश्रीयते तदा नोनञोरपि कृतार्थतैवं स्याद् यदि तस्य जीवस्य देश-प्रदेशौ गम्यते इत्यतो जीवस्य देशप्रदेशावत्र गम्येते, तदाह- तस्य वा देश-प्रदेशाविति । एवं तावन्नैगमादयश्चतुर्पु जीव इत्यादिपु विकल्पेषु प्रवृत्ताः, एवम्भूतस्तु नैवं प्रतिपद्यते, कथं तीति चेदुच्यते- एवम्भूतेत्यादि । एवम्भूतनयेन जीव इत्युच्चरिते भवस्थो जीवः प्रतीयते, भवः संसारश्चतुर्विधस्तस्मिन् स्थितो भवस्थः= संसारिजीवः प्रतीयते । कस्मात् सिद्धस्थं त्यजतीति चेत् ? उच्यते- एष हीत्यादि, एष यस्मादेवम्भूतनयो जीवं प्रत्येवं प्रवर्तते य एव औदयिकेन गति-कषायादिस्वभावेनावस्थाविशेषेण युक्तस्तस्यैव ग्राहक:= तमैवौदयिकभावयुक्तं जीवमिच्छति, यतः शब्दार्थ एवमवस्थितो ‘जीव प्राणधारणे' जीवतीति जीवः ।
-हभगिरा ભાષ્યાર્થ:- એવંભૂત નય ‘જીવ’ એ પ્રમાણે કહેતાં “ભવસ્થ જીવની પ્રતીતિ કરે છે. એ કઈ રીતે? કારણ કે આ નય જીવ પ્રતિ ઔદયિક ભાવનો જ ગ્રાહક છે. અર્થાત્ “જીવે તે જીવ’ ‘પ્રાણોને ધારે તે પ્રાણી.” આવું જીવન સિદ્ધોનું નથી. તેથી જે ભવસ્થ છે તે જ જીવ છે. ઉપરોક્ત નૈગમ વગેરે નો જીવ, અજીવ ઈત્યાદિ ચાર વિકલ્પોમાં કઈ રીતે પ્રવર્તે છે તે જણાવ્યું. એવંભૂત નયની આવી માન્યતા નથી પણ જે રીતની માન્યતા (જીવ આદિ પ્રત્યે) છે તે જણાવતાં કહે છે. “જીવ’ આ પ્રમાણે કહેતાં એવંભૂત નય વડે નરક વગેરે ચાર ગતિ રુપ સંસારમાં રહેતો (संसारी) ® ४ प्रतीत थाय छे.
* ...तो सिद्ध भगत नोजव हेवाय * શંકા - સિદ્ધના જીવોની બાદબાકી કેમ કરી ?
સામાધાન - ગતિ, કષાય આદિ સ્વભાવવાળી અવસ્થા વિશેષથી યુક્ત જે જીવ છે તેનો જ જીવ તરીકે ગ્રાહક આ નય છે. અર્થાત્ ઔદાયિકભાવ યુક્ત જીવ એ જીવ છે. એવી માન્યતા આ નયની પ્રવર્તે છે. કારણ કે ઉચ્ચારણ કરાતાં શબ્દના અર્થમાં જ આ નય અવસ્થિત છે. જેમકે
वनने पा२९॥ ७२ ते 4.' प्राोने पारे ते प्रा.भावार्थ मेछ: प्राने पा२९ ४३ ते 'प्रा'. 'जीव्' धातुमा सर्तृत्वने ना२ मा नय 'प्राणान् धारयति' इति जीवा से प्रभारी अर्थ ४३ छे. १. प्रकृतिं खं भां.। २. इत्याश्री' मु.(खं,भां.)। ३. 'स्याजी खं.भा.सं.। ४. गण्येते सं.। ५. गमेत सं.। ६. 'भूतनयेत्या पाAI. ७. एष स्यादे रा.AL ८. प्रतीत्येवं रा.AI