Page Text
________________
२७४
• उन्मत्तस्येव मिथ्यादृष्टीनां ज्ञानं• तत्त्वार्थाधिगमसूत्रम् १/३३ सूत्रम्- सदसतोरविशेषाद् यदृच्छोपलब्धेरून्मत्तवत् ।।१-३३ ।। भाष्य- यथोन्मत्तःकर्मोदयादुपहतेन्द्रियमतिर्विपरीतग्राही भवति । यद्बलान्मिथ्यादृष्टीनां तदयथार्थं ज्ञानं मन्येमहीति?। अत्रोच्यते- तेषां मिथ्यादृष्टीनां यस्मात् तद् विज्ञानं विपरीतमेवेति, अयथार्थपरच्छेदित्वात् । ।३२ ।।
कुतः ? सदसतोरित्यादि । सद्-विद्यमानं असद्-अविद्यमानं तयोः सदसतोः विद्यमानाविद्यमानयोः अविशेषाद यथावदवबोधाभावाद, विद्यमाने हि पदार्थे उत्पादादिरूपेणान्यथावबोध एकनयाश्रयेणेति, अविद्यमानेऽपि ललाटदेशाध्यास्यात्मा सामस्त्येन हृदयाधिष्ठानो वा, एवं सदसतोरविशेषादयथावबोधात् तदज्ञानं, तद् यदृच्छोपलब्धेरिति अनालोचिता अर्थोपलब्धिस्तस्या यदृच्छोपलब्धेः स्पर्शादिपरिज्ञानं भवति, उन्मत्तस्येव ।।
હેમગિરા - સુત્રાર્થ :- સત્ શું અને અસત્ શું? એનું ભેદ જ્ઞાન ન હોવાથી ઉન્મત્ત થયેલાની જેમ તે (મિથ્યાત્વી) જેમ તેમ વિષયોને જાણે છે.
ભાષ્યાર્થ - કર્મોદયથી ઉપહત થયેલ ઈન્દ્રિય અને મતિવાળો ઉન્મત્ત માણસ જેમ વિપરીત અર્થનો ગ્રાહી છે. (તેમ આ મિથ્યાદૃષ્ટિ હોય છે) હાજર થઈ જાય તો જ તે પૂર્વ પ્રતીતિ અયથાર્થ ઠરે અને તેથી અન્ય પ્રતીતિનો આશ્રય કરવો પડે. દા.ત. છીપને જોતાં કોઈને રજતની બુદ્ધિ થઈ. હવે આ પરિસ્થિતિમાં છીપને હાથમાં લેતાં છીપમાં રજત બુદ્ધિની બાધક શુક્તિ (છીપ)નું જ્ઞાન જો હાજર થાય તો આ રજત બુદ્ધિ મિથ્યા સિદ્ધ થાય, પણ તેવું બાધક જ્ઞાન ન આવે તો પ્રસ્તુત રજતજ્ઞાન મિથ્યા કઈ રીતે કહેવાય ? એજ રીતે મિથ્યાષ્ટિના સ્પર્શાદિ જ્ઞાનોમાં જો કોઈ બાધક જ્ઞાન હાજર થાય તો તેના સ્પર્શાદિ જ્ઞાન એ અજ્ઞાન રુપ બને પણ તેવું કોઈ બાધક જ્ઞાન તો અમે નથી જોતાં કે જેના બળે તે સ્પર્ધાદિ જ્ઞાનોને મિથ્યા માનીએ?
# એકનયાશ્રિત જ્ઞાન અજ્ઞાન જ છે ? ઉત્તરપક્ષ :- મિથ્યાષ્ટિનો બોધ અયયાર્થ બોધ કરાવતો હોવાથી વિપરીત જ છે તે કઈ રીતે તેને (૩૩માં સૂત્રથી) આ મુજબ સમજી શકાય મિથ્યાષ્ટિને વિદ્યમાનસ અને અવિદ્યમાન= અસત્ પદાર્થોનો યથાવત–વાસ્તવિક બોધ નથી હોતો કારણ કે વિદ્યમાન પદાર્થોમાં એક નયને આશ્રયી બોધ હોવાથી વસ્તુમાં ઉત્પાદ, વ્યય આદિ ધર્મો કઈ રીતના છે? તે અંગે અન્યથા બોધ આ મિથ્યાત્વીને થતો હોય છે. અને જે અવિદ્યમાન છે, અર્થાત્ જે સ્વરૂપે વસ્તુ જ નથી તેનું પણ જ્ઞાન આ જીવ કરે છે. જેમ કે લલાટ દેશમાં જ આત્મા રહેલો છે અથવા તો સમસ્ત રીતે હૃદયમાં જ રહેલો છે. ઈત્યાદિ સત્ વસ્તુ અને અસત્ વસ્તુમાં સમાન દષ્ટિ હોવાથી યથાર્થ સ્વરૂપે બોધ ન *. જુઓ પરિશિષ્ટ-૪ ટિ.૪૬ ૨. ‘ત પટો મુ. પ્રતો ન હૃદ: (મ) I
| SR No. | 005749 |
| Book Title | Tattvarthadhigam Sutra Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Udayprabhvijay |
| Publisher | Vijay Kesharchandrasuri Foundation Girivihar Turst |
| Publication Year | 1950 |
| Total Pages | 462 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |