Page Text
________________
स्वोपज्ञभाष्य-टीकालङ्कृतम् • यत्र मति ज्ञानं तत्र श्रुतस्य भजना.
२६१ भा० तद्यथा-कस्मिंश्चिज्जीवे मत्यादीनामेकं भवति। कस्मिंश्चिज्जीवे द्वे भवतः। कस्मिंश्चित् त्रीणि भवन्ति । कस्मिंश्चिच्चत्वारि भवन्ति ।। श्रुतज्ञानस्य तु मतिज्ञानेन नियतः सहभावस्तत्पूर्वकत्वात्। आ चतुर्थ्य इति आऽभिविधौ न मर्यादायाम्, यत्रास्य मर्यादाऽभिप्रेता सूरेः तत्र प्राग्ग्रहणं करोति, 'विग्रहवती च संसारिणःप्राक् चतुर्थ्यः' (अ.२, सू.२९) तथा ‘प्रदेशतोऽसंख्येयगुणं प्राक् तैजसात्' (अ.२, सू.३९) तस्मादिहाभिविधावाङ्ग, आ चतुर्यो ज्ञानेभ्यः एकस्मिन् जीवे सम्भव इति, चत्वार्येकत्र जीवे सम्भवन्तीति । भजनां च दर्शयति कस्मिंश्चिदित्यादिना। कस्मिंश्चिन्मनुष्यादिके जीवे मत्यादीनां पञ्चानां ज्ञानानामेकं सम्भवति, कथं ? येन निसर्गसम्यग्दर्शनं प्राप्तं तस्य मतिज्ञानमाद्यमेवैकं समस्ति, न श्रुतं, यतस्तल्लब्धा सामायिकादिश्रुतं न पठति, अन्तरेणापि च श्रुतज्ञानमष्टौ प्रवचनमातरः संगृह्यन्ते तेन, अतस्तस्य ग्रन्थानुसारि विज्ञानं श्रुताख्यं न सम्भवति, एकं= प्रथमं मतिज्ञानमेव । कस्मिंश्चिज्जीवे द्वे भवतः सम्यग्दर्शनसमन्वितस्य श्रोत्रेन्द्रियोपलब्धिः श्रुतं द्वादशाङ्गं
- હેમગિરા ભાષ્યાર્થ :- આ પ્રમાણે - કોઈક જીવમાં મતિઆદિ ચારમાંથી એક હોય, કોઈને બે, કોઈને ત્રણ, કોઈને ચાર હોય. શ્રુતજ્ઞાનનો મતિજ્ઞાન સાથે નિયત સહભાવ છે કારણ કે શ્રુતજ્ઞાન મતિજ્ઞાનપૂર્વક જ હોય. બાપાનીપુત્રાદ્ વૃષ્ટી મેય: પાટલીપુત્ર સુધી મેઘ વરસ્યો. આ પ્રયોગમાં “મર્યાદા” અર્થ અભિપ્રેત હોવાથી પાટલીપુત્રમાં મેઘ વરસવાની વાત નથી કરી. વળી, આ જ પ્રયોગ અભિવિધિ અર્થમાં ઇષ્ટ હોય તો અર્થ આ રીતે કરવો કે પાટલીપુત્રની આસપાસ તેમજ પાટલીપુત્રમાં પણ મેઘ વરસ્યો.) જ્યાં ‘’ શબ્દનો અર્થ મર્યાદા તરીકે ઈષ્ટ હોય ત્યાં વાચકપ્રવર “કા'ની જગ્યાએ પ્રા' શબ્દ વાપરે છે. જેમકે (અ.૨.સૂ.૩૨) વિપ્રદરતી સંસરિણ: પ્રી વાર્થ તથા (અ.ર.સૂ.૨૧)માં “શતોડવંધ્યેયપુર્વ પ્ર તૈનસ.” તેથી અહીં ‘આ’ નો અભિવિધિ અર્થ અભિપ્રેત છે તે નક્કી થયું.
# એક જીવમાં એ સાથે ઉત્કૃષ્ટથી ૪ જ્ઞાન ૪ અર્થ એમ સમજવો કે- ચાર જ્ઞાન સુધી એક, બે, ત્રણ અથવા ચારે જ્ઞાન એક જીવમાં જોવા મળે. ભજના કઈ રીતની છે તે હવે સમજાવે છે. કોઈક મનુષ્યાદિને મતિ આદિમાંથી એક જ જ્ઞાન હોય. જેમ કે કોઈને નિસર્ગ સમ્યગ્દર્શન પ્રાપ્ત થયું તો તેને એક જ મતિજ્ઞાન હોય. શ્રત ન હોય કારણ કે એવું પણ બને કે આ નિસર્ગ સમકિતી(મતિજ્ઞાની) સામાયિકાદિ શ્રુત ન ભણ્યો હોય અને શ્રુતજ્ઞાન વિના પણ અષ્ટ પ્રવચન માતા ધારણ કરે. આમ આ મતિજ્ઞાનીને ગ્રંથાનુસારી જે સામાયિકાદિ વિશિષ્ટ શ્રુતજ્ઞાન છે તે ન હોવાથી માત્ર મતિજ્ઞાન જ હોય. કોઈક સમ્યગ્દર્શન યુક્ત જીવે વિશિષ્ટ વ્યુત મેળવ્યું હોય તો બન્ને જ્ઞાનો ઘટે. દ્વાદશાંગી રૂપ શ્રત એ 9. “તથા” પ .રાત. પ્રત ન ટૂર: (મ) ! ૨. જ્ઞાતમ્યઃ A.I
| SR No. | 005749 |
| Book Title | Tattvarthadhigam Sutra Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Udayprabhvijay |
| Publisher | Vijay Kesharchandrasuri Foundation Girivihar Turst |
| Publication Year | 1950 |
| Total Pages | 462 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |