Page Text
________________
स्वोपज्ञभाष्य-टीकालङ्कृतम्
• केवलज्ञानस्य वैशिष्ट्यप्रतिपादनम् •
भा० केवलं परिपूर्णं समग्रमसाधारणं निरपेक्षं विशुद्धं सर्वभावज्ञापकं लोकालोकविषयમનન્તર્યામિત્વર્થ: ||રૂ૦ ||
२५९
एवं विषयमाख्याय केवलस्य तस्यैव पर्यायकथनं करोति- केवलं परिपूर्णं भण्यते, सकलं द्रव्य-भार्वजालं परिच्छिन्दन् परिपूर्णमिति, यथैकं जीवपदार्थं तथा परमपि परिच्छिन्दत् समग्रमिति व्यपदिश्यते, असाधारणं मत्यादिज्ञानैरतुल्यत्वात्, निर्गता आलोकेन्द्रियादिरूपा अपेक्षा यत्र तन्निरपेक्षं, ग्राह्यं मुक्त्वा नेन्द्रियादीन्यपेक्षत इति यावत्, विशुद्धं अशेषज्ञानदर्शनावरणमलविलयनात् सर्वभावज्ञापकमिति सर्वेषां जीवादीनां भावानां ज्ञापकं = प्ररूपकम् ।।
"
ननु च मूकं तत् केवलज्ञानं, तत् कथं प्ररूपकं = ज्ञापकं भण्यते ? शब्दों हि ज्ञापको मतः, उच्यते - उपचारात् ज्ञापकं यतः केवलज्ञानेन सर्वद्रव्यभावान् दृष्टान् शब्दः प्रकाशयति, ततः केवलज्ञानमेव प्रकाशैकं भण्यते । लोकालोकौ विषयोऽस्य तत् लोकालोकविषयम् । कथमिति चेत्, → હેમગિરા -
ભાષ્યાર્થ :કેવળ, પરિપૂર્ણ, સમગ્ર, અસાધારણ, નિરપેક્ષ, વિશુદ્ધ, સર્વભાવજ્ઞાપક, લોકાલોકવિષયક, અનંતપર્યાયવાળું. આ બધા કેવળજ્ઞાનના એકાર્થિક શબ્દો છે. II૩૦ના
* 'કેવલજ્ઞાનના એકાર્થક નામો
૧. પરિપૂર્ણ :- કેવળજ્ઞાન સકલ દ્રવ્ય-ભાવના સમૂહોને જાણતું હોવાથી પૂરપૂર્ણ કહેવાય છે. ૨. સમગ્ર :- જેમ એક જીવ-પદાર્થને જાણે તે રીતે અન્ય સર્વ પદાર્થને જાણે તેથી સમગ્ર છે. ૩. અસાધારણ :- મતિ આદિ જ્ઞાન જેવું નથી પણ તે જ્ઞાનોથી ભિન્ન જ કક્ષાનું (અસાધારણ) આ કેવલજ્ઞાન છે. ૪. નિરપેક્ષ :- આલોક (પ્રકાશ) કે ઈન્દ્રિયાદિની અપેક્ષા જેમાં ન હોવાથી નિરપેક્ષ જ્ઞાન છે. અર્થાત્ કેવળજ્ઞાનને ગ્રાહ્ય = શેયપદાર્થ સિવાય બીજા કોઈ ઈન્દ્રિયાદિની અપેક્ષા રહેતી નથી. ૫. વિશુદ્ધ :- સંપૂર્ણ જ્ઞાન અને દર્શનના આવરણ કરનાર કર્મ રૂપી મળ દૂર થઈ ગયા હોવાથી વિશુદ્ધ છે. ૬. જ્ઞાપક :- સર્વ જીવાદિ ભાવોનો પ્રરૂપક હોવાથી જ્ઞાપક કહેવાય છે.
શંકા :- કેવળજ્ઞાન તો મૂંગુ છે તો એ સર્વભાવોનું પ્રરૂપક કઈ રીતે થાય ? કારણ કે જ્ઞાપક તો શબ્દ મનાયો છે. સમાધાન :- ઉપચાર થકી જ્ઞાપક કહી શકાય કારણ કે કેવળજ્ઞાન વડે જ જોવાયેલા સર્વ દ્રવ્ય અને ભાવોને શબ્દો પ્રકાશિત કરે છે. તેથી કેવળજ્ઞાન જ પ્રકાશક (જ્ઞાપક) કહેવાય.
૭. લોકાલોક વિષય :- આ કેવળજ્ઞાન લોક અને અલોકના સર્વ વિષયને જાણતું હોવાથી ‘લોકાલોક વિષયક’ પણ કહેવાય. આ જ્ઞાન કઈ રીતે લોકાલોકના વિષયરૂપ બને છે તે જણાવતા આઠમાં ૮. અનંતપર્યાય વિશેષણને કહે છે ઃ- અનંત પર્યાયો આ જ્ઞાનમાં વર્તે છે. અથવા જ્ઞેયમાત્ર અનંત પર્યાયવાળુ હોવાથી (એ અનંત પર્યાયો આ જ્ઞાનમાં ભાસમાન હોવાથી) જ્ઞેયના બળે કેવળજ્ઞાન પણ અનંત પર્યાયવાળું કહેવાય છે.
૨. માવળાતું રાA. । ર્. પ્રરૂપ મળ્યતે મુ.(ä,માં) રૂ. વં જ્ઞાપó મળ્યતે મુ. (માં)
| SR No. | 005749 |
| Book Title | Tattvarthadhigam Sutra Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Udayprabhvijay |
| Publisher | Vijay Kesharchandrasuri Foundation Girivihar Turst |
| Publication Year | 1950 |
| Total Pages | 462 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |