Page Text
________________
१९८
• क्षयोपशमवैचित्र्यात् नानाभेदाः • तत्त्वाथोधिगमसूत्रम् १/१६ व्याख्या सूत्राणाम् इष्टा इति अनुमीयमानैरवग्रहादिभिर्बह्वादीनां सम्बन्धं लगयन्नाह- अवग्रहादयश्चत्वार इत्यादि । अवग्रहादयः प्राक्सूत्रे (१-१५) निरूपितस्वरूपाः मूलभेदतश्चत्वार इति, क्षयोपशमवैचित्र्यात् तु नानाभेदास्त एव भवन्तीति मत्वा चत्वार इत्याह । मतिज्ञानस्य च प्रकृतत्वात् तद्भेदा एत इति मतिज्ञानविभागा इत्याह, अवग्रहादयः। एतेऽवग्रहादयः एषां सूत्रोपन्यस्तानां बह्मादीनां षण्णाम् अर्थानाम् अर्यमाणानामित्यर्थः । बवादीनां 'षण्णामर्थानां' सेतराणां च तेऽवग्रहादयो ग्राहका इत्यर्थ इत्याह- सेतराणां भवन्तीति।
एकश इति च । एकैकस्य बह्वादेरर्थकलापस्य सेतरस्य ग्राहका इति एकैकोऽवग्रहादिरेकशः। सेतर इत्यस्य चार्थो नैवं ग्राह्यः बहोरर्थस्य क्षिप्रार्थ इतर इति शक्यं वक्तुम, एवं बह्वादीनामनिश्रितादिरितर इति, एतन्निरासायाह- सेतराणाम् सप्रतिपक्षाणामित्यर्थः । एतत् कथयति- इतरशब्दस्य विरोधी योऽर्थः स वाच्यो भवति, बह्वर्थस्य च स्तोकार्थो विरोधी प्रतिपक्षः, इत्येवं शेषाणां प्रतिपक्षता ज्ञेया, एवं सम्बन्धं लगयित्वाऽर्थं कथयति- बह्मवगृहणाति इत्यादिना ।।
- હેમગિરા વડે જ પ્રાયઃ સૂત્રોની વ્યાખ્યા ઇષ્ટ હોય છે. તેથી પ્રસ્તુત સૂત્રમાં પણ કહેલા બહુ આદિ ભેદો એ અવગ્રહાદિના જ છે તેમ અનુમાન થાય છે. આ અનુમાન કરાતા અવગ્રહાદિ સાથે બહુ આદિના સંબંધને જોડતા ભાષ્યકાર કહે છે.
# બહુ આદિ ૧૨ ભેદોનું નિરૂપણ અહીં જે અવગ્રહાદિનું પૂર્વે ૧૫મા સૂત્રમાં નિરૂપણ કર્યું તેના મૂળથી ચાર ભેદો છે. પરંતુ ક્ષયોપશમની વિચિત્રતાને લીધે વિવિધ ભેદો પડે છે. એ વિવિધ ભેદોને જાણવા માટે જ ભાષ્યમાં
ત્યારઃ પદ પણ જણાવેલ છે. અન્યથા વિપ્રદીય પદથી પણ અર્થબોધ થઈ જાય છે. પ્રસ્તુતમાં મતિજ્ઞાનનો વિષય ચાલે છે. તેથી ભાષ્યમાં મતિજ્ઞાનવિમા પદથી એ જણાવ્યું કે આ અવગ્રહાદિ મતિજ્ઞાનના વિભાગો છે. આ અવગ્રહાદિ સૂત્રમાં કહેલા ઇતર સહિત બહુ આદિ “૬' અર્થોના ગ્રાહક છે. ઈતર = અબહુ આદિ “શ:' પદનો ભાવાર્થ + અવગ્રહાદિ દરેક, ઈતર એવા અબહુ આદિ સહિત, બહુ આદિ અર્થ-સમૂહના ગ્રાહકો છે. “સેતર' (ઈતર સહિત) પદનો અર્થ આ પ્રમાણે ન લેવો :- બહુ-અર્થનો ઈતર ક્ષિપ્રાર્થ છે તેમજ બહુઆદિના ઇતર અનિશ્રિત વગેરે... તે હકીક્ત જણાવવા ભાષ્યકારે “સેતર’નો અર્થ “સપ્રતિપક્ષ' કર્યો છે. અર્થાત સ્વના જે વિરોધિ = પ્રતિપક્ષી હોય તેનું જ ગ્રહણ ઇતર તરીકે કરવું દા.ત. બહુ અર્થનો વિરોધિ સ્તોક (થોડું)= અબહુ અર્થ છે. આ રીતે બધાની પ્રતિપક્ષતા જાણવી. આ પ્રમાણેના સંબંધને જોડી હવે ભાવાર્થ કહે છે.
શંકા - પૂર્વ ૧-૧૫ સૂત્રમાં અવગ્રહાદિ પ્રથમ વિભકિતમાં બતાવેલા અને આ સૂત્રમાં ૨. રૂડપિ મુ.પ. (મ.) | ૨. પ્રાાત્ર મુ.(મ.) '.... તન્નનિત પાઠો રહું, માં, તેં તો ન દૃરો
| SR No. | 005749 |
| Book Title | Tattvarthadhigam Sutra Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Udayprabhvijay |
| Publisher | Vijay Kesharchandrasuri Foundation Girivihar Turst |
| Publication Year | 1950 |
| Total Pages | 462 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |