Page Text
________________
स्वोपज्ञभाष्य-टीकालङ्कृतम्
• गतिप्रभृतिमार्गणा •
भाष्य- उच्यते अजीवेषु तावन्नास्ति, जीवेषु तु 'भाज्यम् । तद्यथा - * गतीन्द्रियकाययोगकषायवेदलेश्या-सम्यक्त्व-ज्ञान-दर्शन-चारित्राहारोपयोगेषु त्रयोदशस्वनुयोगद्वारेषु यथासंभवं सद्भूतप्ररूपणा कर्तव्या ।। दृष्टो घटादिः, अतः किं सत्यर्थे उतासति सम्यग्दर्शनशब्दः प्रवृत्तो बहिरर्थ इति प्रश्नयति । सूरिराहअस्तीत्युच्यते । विद्यते सम्यग्दर्शनशब्दवाच्योऽर्थो घटादिशब्दवाच्यवत् । कथं चानेन निरचायि, आप्तोपदेशात् प्रशम-संवेग-निर्वेदाद्यनुमानाच्च । इतरेणाव्यक्ताभिधानवत् प्रतिपद्य पुनर्नोद्यते - क्व चैतदिति । गुणो ह्ययं तेन च परतन्त्रत्वात् साधिकरणेन भवितव्यम् रसेनेवाणुवव्यापिनेत्येतदाशङ्कया पराभिप्रायमाचार्य आह- क्वास्तीति चेत् मन्यसे, उच्यते- द्वये पदार्थाः जीवा अजीवाश्च ।
तत्राजीवेषु तावन्नास्ति, निश्चयावलम्बनेन धर्माधर्माकाश-पुद्गलेषु, यतो ज्ञानाख्यश्चेतनावत्सु समवेतो गुणः स कथमन्यधर्मः सन्नन्यत्र वर्तते । यच्चोक्तं कस्येति स्वामित्वचिन्तायां अजीवस्य प्रतिमादेः सम्यग्दर्शनमिति तदुपचारात्, नत्वसौ मुख्यः कल्पः । इह तु मुख्यां वृत्तिमशिश्रियद् → હેમગિરા
ભાષ્યાર્થ :- જવાબ ઃ- સમ્યગ્દર્શન અજીવમાં તો નથી અને જીવમાં વિકલ્પે છે. તે આ પ્રમાણે :- ગતિ, ઈન્દ્રિય, કાય, યોગ, કષાય, વેદ, લેશ્યા, સમ્યક્ત્વ, જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, આહાર અને ઉપયોગ આ તેર અનુયોગ દ્વારોમાં જે પ્રમાણે સંભવ હોય તે પ્રમાણે સદ્ભૂત પ્રરૂપણા કરવી. હોવાથી સમ્યગ્દર્શન શબ્દ શું સત્ અર્થમાં પ્રવર્તે છે કે અસત્ અર્થમાં પ્રવર્તે છે ? એ શંકા સંભવી શકે છે તેથી સૂરિ (વાચક પ્રવર) જવાબ આપતાં કહે છે :- ‘સ્તિ’. ઘટાદિ શબ્દથી વાચ્ય વસ્તુ જેમ સત્ છે તેમ સમ્યગ્દર્શન શબ્દથી વાચ્ય અર્થ પણ વિદ્યમાન છે.
પ્રશ્ન :- આને કઈ રીતે ઓળખાય ? જવાબ :- સમ્યગ્દર્શન એ સર્વજ્ઞ (આગમ)ના ઉપદેશથી જણાય છે તેમજ ઉપશમભાવ, સંવેગ, નિર્વેદ આદિ ચિહ્નો વડે અનુમાનથી પણ જણાય છે. * સમ્યગ્દર્શનનું અસ્તિત્વ ક્યાં છે ?
‘સમ્યગ્દર્શન સત્ વિદ્યમાન છે' એટલુ માત્ર કહેવાથી સ્પષ્ટ બોધ (પ્રશ્નકારને) ન થયો હોવાથી અવ્યક્ત નામની જેમ સમ્યગ્દર્શનને સ્વીકારીને ફરી પ્રશ્ન કરે છે કે આ સમ્યગ્દર્શન ક્યાં રહેલું છે ? કારણ કે ગુણ ક્યારે પણ પરતંત્ર હોય છે અર્થાત્ ગુણીને આધીન હોય પણ તેના વગર રહે નહીં, જો આ સમ્યગ્દર્શન ગુણ છે તો ૨સ-ગુણ જેમ અણુ-પરમાણુને વ્યાપીને રહેનાર છે તેમ સમ્યગ્દર્શન ગુણ કયા ગુણીમાં છે તે બતાવો ? આવા પરના અભિપ્રાયને આશ્રયી આચાર્યશ્રીએ સમ્યગ્દર્શન ક્યાં છે ? એ પ્રશ્ન ઉભો કરી આનો જવાબ આ પ્રમાણે આપ્યો છે કે :- જગતમાં બે પ્રકારના પદાર્થો છે ૧. જીવ, ૨. અજીવ. એમા અજીવ એવા ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય અને પુદ્ગલાસ્તિકાયમાં તો નિશ્ચયદૃષ્ટિએ વિચારતા સમ્યગ્દર્શન ગુણ નથી. કારણ કે જ્ઞાન રૂપ આ સમ્યગ્દર્શન ગુણ ચેતનાવાન્ (આત્મા)માં જ સમવેત છે. . મનનીય રાA. *, જુઓ પરિશિષ્ટ-૪ ટિ.૨૨
-
१४१
| SR No. | 005749 |
| Book Title | Tattvarthadhigam Sutra Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Udayprabhvijay |
| Publisher | Vijay Kesharchandrasuri Foundation Girivihar Turst |
| Publication Year | 1950 |
| Total Pages | 462 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |