Page Text
________________
૪૦
• सप्रत्यय सम्यक्शब्दार्थः
तत्त्वार्थाधिगमसूत्रम् १/१ ततरं स्वत एवोपजायमानत्वात्, तदितरत् तु यद्यपि तथैवाविपरीतार्थया विषयमवच्छिनत्ति तथापि तत्र परसाहायिकमस्ति, तदस्मिन् पक्षे नावश्यतया श्रितम् । एवं तावत् प्रकृति-प्रत्ययमनालोच्य सम्यक्शब्दार्थो निरूपितः, व्युत्पत्तिपक्षेऽप्यर्थप्रदर्शनायाह- समञ्चतेर्वा । सम्पूर्वादञ्चतेः साध्यमेतद्रूपमिति, अर्थः पुनः गतिः पूजा वाश्रयणीयेति, तत्र पूजा पूर्वव्याख्यानेन दर्शिता, इह तुं गत्यर्थो वर्ण्यते, समञ्चति गच्छति-व्याप्नोति सर्वान् द्रव्यभावानिति सम्यक् । ____ कः कर्बर्थ इति चेत् यदेतद् दर्शनं रुचिरूपं तत् समञ्चति व्याप्नोति ‘एवमेते जीवादयोऽर्थाः यथा नयसामग्र्या जिनैराख्यायन्ते', न पुनरेकनयावलम्बिसाङ्ख्यवत् प्रतिपद्यन्ते नित्या एवैते, अनित्या इति वा शाकलिकचीवरकवत्, न सन्ति वा लौकायतिकवदिति, कथञ्चित्सन्ति कथञ्चिन्न सन्ति कथञ्चिन्नित्याः कथञ्चिदेवानित्याः द्रव्यपर्यायनयद्वयप्रपञ्चापेक्षयेत्याविष्करिष्यामः पञ्चमाध्याये ।
- હેમગિરા - પરાશ્રયી=પર સહાયની અપેક્ષા રાખનાર છે. અર્થાતુ પરોપદેશાદિ નિમિત્તથી થનારૂ છે. તેથી આ અવ્યુત્પત્તિ પક્ષે તે અધિગમ સમ્યગ્દર્શનને નિયમા નથી જણાવ્યું. આ રીતે પ્રકૃતિ (= નામ કે ધાતુ) તથા પ્રત્યયો (= પુરુષબોધક કે વિભક્તિ)નો આશ્રય લીધા વગર “સમ્યગુનો અવ્યુત્પત્તિમય અર્થ જણાવ્યો.
# વ્યુત્પત્તિપક્ષે “સમ્યગ” શબ્દની વિચારણા ૪ હવે વ્યુત્પત્તિ આત્મક અર્થ કહે છે - “સ' ઉપસર્ગ પૂર્વક ઉગ્ય ધાતુથી “સમ્યફ શબ્દ બને છે. આનો અર્થ ગતિ, પૂજા આદિ કરવો. પૂજા એટલે “પ્રશંસા' આ પ્રશંસા અર્થની વ્યાખ્યા ઉપર થઈ ગઈ છે હવે ગતિ અર્થની વાત કરે છે સન્ – સમ્યમ્ રીતે સન્થતિ = ગતિ કરે છે. (ગતિ અર્થક ધાતુઓ જ્ઞાન અર્થમાં પણ વપરાય છે.) તેથી “સમ્યગુ રીતે સર્વ દ્રવ્ય-પર્યાયોને જાણે (પામે) છે.” તેવો અર્થ પણ અહીં “સ' પદનો જાણવો. સન્ + ણ્ ધાતુને કÁ અર્થમાં તિ' પ્રત્યય લગાડીને જે કર્ણ અર્થ સૂચિત કર્યો - તે કર્તા અહી શું છે? એવા પ્રશ્નના સમાધાનમાં કહે છે કે – “જે રીતે નયોની સામગ્રીથી જુદી જુદી અપેક્ષાએ જિનેશ્વર પ્રભુએ જીવાદિ તત્ત્વો કહ્યાં છે તે તે રીતે જ છે' એ રીતે આ રુચિ રૂપ દર્શન અર્થોમાં વ્યાપે તે વ્યાપ્ત થનાર રુચિ રૂપ દર્શન તે સમ્યફ કહેવાય છે. પણ એક નવાવલમ્બિ સાંખ્યમત આદિની જેમ આ જીવાદિ પદાર્થ માત્ર “નિત્ય' જ છે અથવા જર્જરિત વસ્ત્રની જેમ “અનિત્ય' જ છે એવો જે ક્ષણિક=બૌદ્ધ મત છે તેના જેવું આ સમ્યગ્દર્શન નથી. તેમજ જીવાદિ તત્ત્વોનો અપલાપ કરનાર લોકાયત (નાસ્તિકવાદી)ની માન્યતા જેવું પણ આ સમ્યગ્દર્શન નથી.
# ચાદ્વાદ દૃષ્ટિ જ સમ્યગ્દષ્ટિ & પણ દ્રવ્યાર્થિક નય અને પર્યાયાર્થિક નય એ ઉભય નયોના વિસ્તારને આશ્રયી ‘પદાર્થમાત્ર કથંચિત્ સત્ છે, કથંચિત્ અસત્ છે, કથંચિત્ નિત્ય છે, કથંચિત્ અનિત્ય છે' ઈત્યાદિ ૨. હિત ૪. ૨. રસદાય 1. રૂ. પ્રશંસતિયા મુ.T.(રા.) ૪. નયપ્રખ્યા " રા./
| SR No. | 005749 |
| Book Title | Tattvarthadhigam Sutra Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Udayprabhvijay |
| Publisher | Vijay Kesharchandrasuri Foundation Girivihar Turst |
| Publication Year | 1950 |
| Total Pages | 462 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |