________________
શ્રી મહાવીરચરિત્ર. છે, માટે અત્યારે અહીં એ જ કર્તવ્ય છે કે એ દૂત જ્યારે પિતાના નગરભણું પાછા ફરે ત્યારે તમે મને ખબર આપજે, કે જેથી તેનું આતિથ્ય કરું.” એટલે જેવી કુમારની આજ્ઞા” એમ કહી તે પુરૂષે કુમારનું વચન માન્ય કર્યું.
હવે તે દૂત રાજા સાથે ગુણ–દેષની વાત કરી, પોતાના સ્વામીનું પ્ર. જન કહી, વિવિધ પ્રાભૂત-ભેટ સ્વીકારી, સત્કાર-સન્માન પામી, તે પિતાના નગર તરફ ચાલ્યો. એવામાં તેના ગમનને વૃતાંત જાણવામાં આવતાં, અચલ . ભ્રાતા સાથે ત્રિપૃષ્ણકુમારે દૂતને અધવચ અટકાવ્યું અને જણાવ્યું છે અધમ દૂત! અરે ધૃષ્ટ ! દુષ્ટ ! પાપિs! તે વખતે મારી સમક્ષ નાટકના રંગનો ભંગ કરીને તું હવે કયાં જવાનું છે? તે નિભંગી! લાંબે વખત મોટા રાજાની સેવા કરવાથી તું પ્રસ્તાવ–પ્રસંગ કે અપ્રસ્તાવને જાણતા નથી. તું શું શીખે છું? હે નીચ ! વચન-વિન્યાસ-રચનાપ્રમુખ ગુણના વિસ્તારથી તું, બહસ્પતિને પણ હસી કહાડે છે, એ તારી ચતુરાઈ કંઈ જુદા જ પ્રકારની છે, માટે હે પાપી! તું તારા દુષ્ટ આચરણનું અસા ફળ અનુભવી લે, હવે ઈષ્ટદેવને યાદ કરી લે, કારણકે કેવળ અકૃતધર્મ-ધર્મ ર્યા વિના તું મરણ ન પામે.” એમ કહી ત્રિપુષ્ટ જેવામાં મજબૂત મુષ્ટિપ્રહાર ઉગામી તેને હણવા જાય છે, તેવામાં અચલે તેને અટકાવીને કહ્યું–“હે કુમાર! ગોહત્યાની જેમ એના વધથી વિરામ પામે, કારણકે દૂત, રાંડ અને ભાંડ એ અપરાધી છતાં અવધ્ય છે. એટલે કુમારે પિતાના સેવકેને આજ્ઞા કરી–“હે પુરૂષે ! તમે આ પાપીનું એક જીવિત મૂકીને બીજું બધું વસ્ત્રાદિક વિનાવિલંબે છીનવી લે.” એ રીતે કુમારના વચનથી પુરૂએ લષિ-લાકડી, મુષ્ટિ વિગેરેથી તેને નિગ્રહ કરી, ધનાદિક બધું છીનવી લીધું. આથી ભારે ભયથી વ્યાકૂળ થતાં દૂતનું ઉપરનું વસ્ત્ર પણ જમીન પર પડી ગયું અને તેથી તેનું બધું શરીર ધૂળથી મલિન થઈ ગયું, એટલે પિતાના જીવિતની રક્ષા માટે તે ચંડવેગ દૂત તરત તપસ્વી, મુનિ કે મહાદેવ જે બની ગયો. વળી પિતાના જીવિતને ઈચ્છનાર એ અન્ય જે તેનો પરિવાર હતા, તે તે કુમારને જોતાં જ શસ્ત્રો નાખી દઈને ચારે દિશામાં પલાયન કરી ગયે. એ પ્રમાણે દૂતના હાલહવાલ કરીને કુમારે પાછા વળ્યા. એ હકીકત પ્રજાપતિ રાજાના જાણવામાં આવતાં તે ભયથી ઉદ્વિગ્ન થઈને ચિંતવવા લાગ્યો કે–“ અહે ! કુમારેએ બહુ જ ખોટું કર્યું. એ દૂત પ્રતિકૂળ થતાં ખરીરીતે અશ્વગ્રીવ રાજા પ્રતિકૂળ થયે. અયોગ્ય રીતે બળ વાપરવાથી વિનાશનું મૂળ રોપાય છે. વળી કુમારોના અપરાધમાં ગમે તેવાં વચનથી પણ મારું નિર્દોષપણું કોઈ સ્વીકારે તેમ નથી અને કદાચ કે સ્વીકારે, છતાં જગતમાં એ વ્યવહાર તે પ્રગટ જ છે કે સેવકને અપરાધ થતાં સ્વામી દંડાય.” તેથી મારાપર તે સંકટ જ આવી