________________
(૫૮ )
શ્રી મહાવીર ચરિત્ર. એટલે ગુરૂએ પણ કૃષ્ણ વગાડેલ શંખના ઇવનિસમાન ગંભીર ઘોષથી ધર્મદેશના આ પ્રમાણે શરૂ કરી
સંસારરૂપ વિશાળ રંગભૂમિમાં એ કે પ્રદેશ નથી, કે જ્યાં છો નર્તક-એકટરની જેમ વિવિધરૂપ ધારણ કરીને નાચ્યા ન હોય. ચાર ગતિરૂપ જળ-પડલથી વ્યાપ્ત એવા ભવાણુ વમાં કયાં પણ દુઃખાકુલ થઇને મજજન-ઉન્મજજન કરતાં કાચબાઓની જેમ લાંબો વખત નીકળી જતાં પણ પ્રાણીઓ આર્યક્ષેત્રની ઉત્પત્તિને પામતા નથી, તે પણ કદાચ કર્મના ક્ષયપશમથી જ્યાં પામ્યા છતાં વિવિધ યોનિઓમાં ભ્રમણ કરતાં અને પાપથી પ્રતિઘાત પામેલા છ, ધર્મ, અર્થ અને કામ સાધવામાં એકાંતિક કારણરૂપ એવા મનુષ્યત્વને પામી શકતા નથી, તે પામ્યા છતાં જરા, શ્વાસ, કાસ-ખાંસી, કંડું-ખસ પ્રમુખ દુખેથી પરાભવ પામતાં તેઓ ધર્મ-કર્મને ઉદ્યમ પણ કરી શક્તા નથી; કદાચ આરોગ્ય પ્રાપ્ત થતાં પણ રિદ્રિ દારિદ્રયથી દુઃખિત થતાં પિતાનું કેવળ ઉદર ભરવામાં વ્યાકુળ થઈને તેઓ પોતાના જીવિતને વિતાવે છે, તેમ છતાં કદાચ એશ્વર્ય પામતાં પણ બહુ દ્રવ્ય વધારવાને વિવિધ વ્યાપાર વધારી, લેભને લીધે તેઓ અવસરે ભજન કરવાને પણ અસમર્થ બને છે, કદાચ સતૈષવૃત્તિ પ્રાપ્ત થતાં પણ મિથ્યાત્વ–પંકના પ્રસરવાથી મતિ મલિન બનતાં સર્વજ્ઞ–મતને સાંભળે છે, પરંતુ તેઓ પ્રતિબોધ પામતા નથી. વળી સર્વજ્ઞ-: ધર્મને બંધ થતાં પણ કર્મ પરિણતિના વશે સમસ્ત ગુણેના આવાસરૂપ એવા ગુરૂ કદાપિ સાંપડતા નથી, કદાચ સમસ્ત વસ્તુ-વિસ્તારને પ્રગટ રીતે જણાવવામાં દીપક સમાન એવા ગુરૂ પ્રાપ્ત થયા છતાં મેક્ષનગરને માટે એક પરમપદવી સમાન એવી વિરતિની મતિ જાગ્રત થતી નથી, કદાચ વિરતિના પરિણામ આવતાં પણ ઘણાં જ તીવ્ર દુઃખેના એક અસાધારણ કારણરૂપ એવું પાપ ઉદય આવતાં વનહસ્તીની જેમ પ્રમાદ તજ મુશ્કેલ થઈ પડે છે. એમ ઉત્તરોત્તર મહાપ્રબંધના હેતુવડે સાધનીય એવા મોક્ષસુખમાં તે કેઈ ધન્ય પુરૂષનું મન જ વિકસિત થાય છે. બીજાઓને તે એવા પ્રકારની સમગ્ર સામગ્રી પ્રાપ્ત થયા છતાં પ્રાંતે વિરસ એવાં સાંસારિક સુખમાં મતિ મુંઝાઇ રહે છે. જેઓ કુતરાની જેમ વિષયરૂપ આમિષ-માંસમાં વૃદ્ધ-આસકત છે, તેવા જનમાં એ સામગ્રી પામી પણ કેણ શકે? અને તેનું નામ પણ કેણ લઈ શકે? અને વળી વનના પડલથી જેમના લેચન આચ્છાદિત થયાં છે એવા પુરૂ, તરૂ
એના કેશમાં રહેલ કુટિલતાને જાણે છે, પરંતુ તેમના મનની કુટિલતાવકતાને જાણતા નથી, તેમજ કેટલાક જન, બધા વચનવડે ઉદ્દામ, નાસિકા વડે ઉત્કટ, દીર્ઘલેચનયુકત અને આસકિતમાં ઉત્કંઠિત એવા તરૂણી–ગણના મુખને જુવે છે, પરંતુ ભાવિ નરકને જોઈ શકતા નથી, વળી કેટલાક પુરૂષ