________________
૫૦.
શ્રી મહાવીર ચરિત્ર.
સુલભ એવી ચપલતાને પરિહાર કર, પિતાના કુલ-કમને વિચાર, શું આપણા કુળમાં પુષ્પકરંડક ઉદ્યાનમાં એકની સ્થિતિ છતાં પૂર્વે અન્ય કેઈ કુમારને પ્રવેશ કરતે તે જે છે તે પૂર્વ પુરૂષેની વ્યવસ્થાને હું કેમ ભંગ કરું? માટે ગમે તે રીતે બીજું કાંઈ માગી લે.” ત્યારે રાણી કહેવા લાગી કે હે મહાશય ! તમે પોતાના સ્થાને પધારે, ઉદ્યાનના લાભ વિના અન્ય પદાર્થની પ્રાર્થના શું માત્ર છે ? એ કરતાં મારે રાજ્ય, રાષ્ટ્ર, ધન, સ્વજન, બાંધવ કે શરીર–પષણથી પણ મારે કાંઈ પ્રજન નથી. હું
વતી છતાં તમારા પ્રસાદથી જે પુત્રને ત્યાં કીડા કરતો ન જેઉં તે મારૂં જીવિત નિષ્ફળ છે. હે નાથ ! તમારી સમક્ષ પણ આ મારો મને રથ જે પૂર્ણ ન થાય, તે પછી અન્ય બીજું તે દૂર રહે, પરંતુ મારા ભેજન માત્રમાં પણ સંદેહ સમજ. વળી હે દેવ ! હું ધારું છું કે–તમે વજાથી ઘડાયેલા છે કે જેથી એક પુત્રને પણ પરિભવથી દુઃખા જોયા છતાં સુખે બેસી રહ્યા છે. અહો ! તમને બિલકુલ અનુતાપ પણ થતું નથી.” ઇત્યાદિ સલિલ- જળ સમાન તેનાં વિવિધ વચનેથી મહાનદીના તટની જેમ રનેહથી નિબિડ છતાં રાજાનું મન દુઃખાતુર થઈ ગયું. પછી રાજાએ કહ્યું કે–“હે સુંદરી! તું સંતાપ ન પામ અને કર્તવ્યને સંગ ભાર. બીજું તે દૂર રહે, પરંતુ આ મારૂં જીવિત પણ તારે આધીન છે.” એમ અનેક રીતે સમજાવીને રાજા સભામંડપ–રાજસભામાં ગયે. ત્યાં મંત્રીએને બોલાવીને તેણે એકાંતમાં રાણીના કેપને બધે વ્યતિકર અને પિતાના કુળની વ્યવસ્થા તેમને કહી સંભળાવી. ત્યારે મંત્રીઓ બેલ્યા કે-“હે દેવ ! તમે શાંત થાઓ. અમે પિતે જઈને રાષ્ટ્રને સમજાવીએ.” એટલે રાજાએ આજ્ઞા આપતાં તેઓ રાણી પાસે ગયા અને અનેક પ્રકારે તેમણે રાણીને સમજાવી, છતાં તે કઈ રીતે સમજી નહિ. ત્યારે વિલક્ષણ મુખ કરીને તેઓ રાજા પાસે પાછા આવ્યા અને કહેવા લાગ્યા કે –“હે દેવ ! ખરેખર રાણીને કેપ બહુજ ગાઢ છે, જેથી તે વખતસર મરણના શરણને પણ સ્વીકારી લે. માટે ગમે તે રીતે તે મનાવવા ગ્ય છે.” રાજા બે -“અરે ! તમે આ શું બોલે છે? શું તમે અમારા કુળની મર્યાદા જાણતા નથી ? કે ઉદ્યાનમાં એક ક્રીડા કરતે હોય ત્યારે અન્ય પ્રવેશ ન કરી શકે. અત્યારે વસંતઋત આવતાં જ વિશ્વભૂતિ ત્યાં વિલાસ કરી રહ્યો છે.” ત્યારે મંત્રીઓ બોલ્યા “હે દેવ ! તે અમે જાએ છીએ, છતાં સ્ત્રી જાતિને મહાગ્રહ-દુરાગ્રહ દુનિંગ્રહ-દુઃખે નિગ્રહ કરવા ગ્ય છે.” એટલે રાજાએ ખેદ સાથે જણાવ્યું કે–એક બાજુ કુલક્રમાગત મર્યાદાને લેપ થાય છે અને બીજી બાજુ પ્રિયતમા મરણ પામે છે. અહા ! અત્યારે તે મહાસંકટ આવી પડયું છે. આ આપત્તિકાળે વિધિના યોગે દઢ, નેહધારી સ્વજન, સંબંધીઓના મન અવશ્ય તુટી જશે. વળી સ્ત્રીને આધીન