________________
શ્રી મહાવીર ચરિત્ર. ત્યારબાદ કેટલાક દિવસે ત્યાંજ રહીને ફરી હું એક દિશા તરફ ચાલ્યો. આગળ જતાં એક દિવસે મને એક પુરૂષ મળે. સમાન સ્વભાવને લીધે તેની સાથે મારે મિત્રાઈ થઈ, પછી કઈ વાર પ્રસંગે તેણે મને સદભાવથી એકાંતમાં, ગુફામાં જઈને યક્ષિણીને સાધવાને કલ્પ બતાવ્યો અને બહુજ આદર પુર્વક તેણે મને વીનવ્યો કે– જો તમે મારા સહાયક થાઓ, તે આપણે વિવર–ગુફામાં પ્રવેશ કરીએ,’ એટલે ભેગ-વિલાસની ગાઢ આસકિતને લીધે મેં તેનું વચન સ્વીકાર્યું. ત્યાંથી અખંડ પ્રયાણ કરતાં અમે વલચામુખ નામના વિવર પાસે ગયા. ત્યાં તેના દ્વારની તથા તે દ્વારનું રક્ષણ કરનારી જોગણીઓની અમે પૂજા કરી. પછી સારા મુહૂર્ત અને શુભ નક્ષત્રમાં અમે પુષ્કળ ભાતું લઈ, હાથમાં દીપક ધારણ કરીને તે વિવરમાં પેઠા, તેમાં ઉંચા નીચાં સ્થાનેને ઓળંગતાં હળવે હળવે અમે દૂર પ્રદેશમાં નીકળી ગયા, ત્યાં એક ઠેકાણે એક યક્ષકન્યા તરત અમારા જેવામાં આવી કે જે વીજળીના પંજ સમાન દેદીપ્પમાન અને પ્રવર કનકના સિંહાસન પર બિરાજમાન હતી, વળી ગાલ પર લટકતા ઉજ્વળ કુંડળના પ્રભાસમૂહથી તેનું મુખ વિચિત્ર શોભાયુકત ભાસતું હતું, નાના પ્રકારના મણિભૂષણેથી તેની દેહલતા–શરીર ભારે સુશોભિત લાગતી, આમળા સમાન માટે મોતીનો નવસરે હાર તેના સ્તનપર લટકતો હતો. વિકસિત અને મનહર મન્મથ૩૫ વૃક્ષની કેમળ શાખા સમાન, પાતાલ-લક્ષ્મી, રતિ કે દેવાંગનાની જેમ મનને મોહ પમાડનાર, લલિત કરમાં લીલા-કમળને ધારણ કરનાર અને મને હર ગાવયુકત એવા તે યક્ષકન્યાનું પૂર્વે ન જોયેલ તથા જગતમાં એક આશ્ચર્યરૂપ એવું સ્વરૂપ જોતાં મદનના મદથી વિધુર-વ્યાકુળ બનેલા એવા અમે તેની પાસે ગયા. એવામાં અમને આવતા જોઈને તે યક્ષકન્યા, પાસે બળતી પ્રચંડ જવાળાથી વિકરાળ એવા કુંડમાં તરતજ પેસી ગઈ. એટલે મહામુદગરથી ઘાયલ થયેલાની જેમ શ્યામ મુખે અમે ચિંતવવા લાગ્યા કે–“હવે શું આપણે પાછા ચાલ્યા જઈએ? કે તેના અંગ-સંગથી સંલગ્ન એવા લાવણ્ય-પૂર્ણ અગ્નિકુંડમાં પતંગની જેમ આત્મા-દેહને હોમી દઈએ ? આ દારૂણ અગ્નિ તે કેવળ એક ક્ષણવારમાં દેહને દગ્ધ કરી મૂકશે અને તેણીને મેલાપ તે સંશયયુકત છે, માટે જીવતાં તે ફરીને પણ ભદ્ર-સુખસંપત્તિ પામી શકીશું.” એ પ્રમાણે અમે વિચાર કરતા હતા, તેવામાં તે તરતજ એક નિકુંજ-લતાગૃહમાંથી કુંજરની જેમ શરીરે બહુજ ભારયુકત, પિતાના અંગભારથી ધરણીતલને કંપાવનાર, પૃથ્વીતલને તાડન કરતાં ઉછળતા પ્રતિશબ્દના સમૂહથી દિશાઓને બધિર બનાવનાર, દિશાભાગમાં પ્રસરતા " અને કજજળ-કાજળ સમાન જંગલી મહિષના શુંગથી બનાવેલ કંકણની શ્યામ પ્રજાજાળથી ભયંકર, હાથમાં મેટા કપાળને ધારણ કરતે, જાણે કાળ