________________
૩૩૧
શ્રૌ મહાવીરચરિત્ર.
જેમ દુષ, વૃષભની જેમ ધુરંધર, વસુંધરાની જેમ સંસહ, ઘૃત, મધુસિક્ત હુતાશનની જેમ તેજવર્ડ જ્વલંત, તેમજ એ પ્રભુને કયાં પ્રતિબંધ થતા નથી, તે ચતુર્વિધ આ પ્રમાણે છેઃ-(૧) દ્રવ્યથી, (૨) ક્ષેત્રથી, (૩) કાલથી અને (૪) ભાવથી. [૧] તેમાં દ્રવ્યથી તે મારી માતા, મારા પિતા, મારે ભ્રાતા, મારાં સ્વજન-સંબંધી, મારા સચિત્ત, અર્ચિત્ત અને મિશ્ર દ્રત્યે—એમ મમત્વ ઉત્પન્ન ન થાય. [૨] ક્ષેત્રથી તે ગામ, નગર, અરણ્ય, ક્ષેત્ર, ખળા, ઘર કે અન્યત્ર તેવા પ્રકારમાં પ્રતિખંધ ન થાય. [૩] કાલથી તે સમય, આવલિકા, શ્વાસેાશ્વાસ, ક્ષણુ, મુહૂત્ત કે દિવસાદિકમાં મમત્વ ન થાય. [૪] ભાવથી તે ક્રોધ, માન, માયા, લેાલ, રાગ, દ્વેષ, કલહ, અભ્યાખ્યાન, વૈશૂન્ય, પરપરિવાદ, અરતિ, રતિ, માયામૃષાવાદ કે મિથ્યાત્વશલ્યમાં મમત્વ ન ઉપજે. તથા એ ભગવાન વર્ષાકાલ સિવાય આઠ મહિના ગામડામાં એક રાત અને નગરમાં પાંચ રાત રહેતાં, હાસ્ય, શાક, ભય રહિત, નિગ્રંથ, નિરહ'કાર, વાસિત ચંદન સમાન, તૃણુ, મણિ, પત્થર કે કંચનમાં સમષ્ટિ, સુખ-દુઃખમાં સમભાવે રહેનાર, આ લેાક અને પરલેાકના પ્રતિબંધ રહિત, જીવિત કે મરણુમાં આકાંક્ષા રહિત તથા પૂર્વનાં કર્મ-સંધાતના નાશ કરવા સદા સાવધાન થઈને વિચરી રહ્યા છે. પેાતાના ધૈર્યથી ત્રિભુવન-જનને તેાલનાર એવા એ મહાનુભાવને ધર્મધ્યાનથી ક્ષેાલ પમાડવાને કોઈ સમર્થ નથી. દેવેદ્રો, દેવા, યક્ષા, રાક્ષસા, વિદ્યાધરા, ભૂતા, મહારગા–એ અતુલ્ય માહાત્મ્યયુકત છતાં વિભુને ચલાવી ન શકે. કદાચ મેરૂ ચલાયમાન થાય, પૃથ્વી પાતાલમાં પેસી જાય અને કાઈ બળવાન કદી ચંદ્ર–સૂનાં વિમાનેને પણ દળી નાખે, તેમજ ઘણા મત્સ્ય અને મગરેાથી ભીમ એવા મહાસાગરેશને પણ કદાચ કાઈ શાષવી નાખે; તથાપિ ભગવંતને ત્રણ ભવન સાથે મળીને પણુ ચલાયમાન કરી ન શકે.
""
એ પ્રમાણે સાંભળતાં પ્રચંડ કાપથી હાઠ કરડી, ભ્રકુટીને ભીષણુ બનાવી, દોષના એક સંગમરૂપ સરંગમક નામે દેવ કે જે ઇંદ્ર સમાન વિભવવાળા, તત્કાલ લજ્જા અને માઁદા રહિત બનેલેા, સદા વિવેકહીન અને અન્ય એવા તે ઇંદ્રને કહેવા લાગ્યા કે– હે સ્વામિન્ ! દેવસભામાં નિર્ગુણુ શ્રમણને પણ આમ શા માટે વખાણેા છે ? અથવા તા સ્વામીના સ્વચ્છ આલાપ પણ શાલે છે. સત્ય છે કે એનામાં જો કાઇ સુવિશુદ્ધ સુદરતા-શ્રેષ્ઠતા હોય તેા ગૃહપાલન સિવાય તે પાખંડને શા માટે પેષે છે ?