________________
વિષે પ્રસ્તાવ-માતૃસંગમ-ગેવલ્સને આલાપ.
૩૩
• લોકાપવાદની બીક રહે છે કે સકલ ગુણોને પિદા કરનાર એવી લજજા-મર્યાદાને જ્યાં સુધી લેપ ન થયો હોય તે પણ જે કોઈ રીતે નષ્ટ થાય તે કુશળ-ચેષ્ટા પણ નષ્ટ થવા પામે છે.” એ પ્રમાણે વત્સની આગળ બેલતી ગાયના સાભિપ્રાય વચન સાંભળી, વૈશ્યાયન મનમાં તરત જ શંકા પામીને વિચારવા લાગ્યો કે“અહો ! પહેલાં તો એ જ મોટું આશ્ચર્ય છે કે એ તિર્યંચ છતાં મનુષ્યવાચામાં બેલે છે. તેમાં પણ પિતાની માતા પ્રત્યેના ગમનરૂપ દૂષણ મને દર્શાવે છે. એ સંભવે કેમ? મારી માતા ક્યાં અને હું કયાં? સંવાસ કેમ ઘટે? અહો ! આ તે બધું અત્યંત અઘટિત છે અથવા તે અહીં કંઈ કારણ હોવું જોઈએ. વિધિના વિલાસ વિચિત્ર હોય છે. બધું સંભવે છે, માટે તે વેશ્યા પાસે જતાં બધું પૂછી જોઈશ.” એમ ધારી તે તેણીના ઘરે ગયે. તેણે સામે આવીને આસન અપાવ્યું અને પગ ધોયા. ક્ષણવાર પરસ્પર વાર્તાલાપ ચલાવ્યા પછી વૈશ્યાયને પ્રસંગ જોઈને તેને પૂછયું કે- હે ભદ્રે ! તારી ઉત્પત્તિ કયાં થઈ? તે કહી સંભળાવ.” તે હસીને બોલી કે-જ્યાં આટલા લોકો રહે છે ત્યાં.” તેણે કહ્યું–‘હાંસી કરવાની જરૂર નથી. હું કારણ પૂછવા માગું છું.” તે બેલી–“અરે ! તું તે. મુગ્ધ લાગે છે, કારણ કે ઉત્તમ પુરૂષ, નરેંદ્ર, ઋષિ અને વારાંગના એમને ભારે આગ્રહથી કુળ પૂછવું નહિ. તેમ કરવામાં કુશળતા શી? વળી પંકથી કમળ, સમુદ્રથી શશાંક, ગોમયથી પવ, કાકથી અગ્નિ, નાગફણાથી મણિ, ગાયના પિત્તથી ગોરોચના, કૃમિથી રેશમ, પત્થરથી સુવર્ણ, ગોલમથી દૂર્વા–એમ ગુણી પિતાના ગુણદયથી પ્રકાશ પામે છે. જન્મ-કુળથી શું? તે હવે તારે એવી શંકા લાવવાથી શું ? એમ કહી તે હાવભાવરૂપ વનિતા-વિલાસ તેને બતાવવા લાગી. ત્યારે તેણે કહ્યું કેબીજું પણ તેટલું દ્રવ્ય આપીશ, માટે સાચી વાત મને કહે, તને મેટેરાના સોગંદ છે. અસત્ય બેલીશ નહિં.' એમ વૈશ્યાયનના કહેતાં તેણીએ મૂળથી બધે વૃત્તાંત કહી સંભળાવ્યો. જે સાંભળતાં તેને શંકા થઈ પડી કે- એણે જે વૃક્ષછાયા તળે બાળક મૂક, તે હું જ હઈશ. એમ તે ગાયનું વચન પણ સત્ય કરે છે.” એમ ધારી તેને બમણું ધન આપી, પાછા ફરી તે પ્રદેશમાં આવતાં, વત્સ સહિત તે ગાય તેના જેવામાં ન આવી જેથી તેણે જાયું કે-“અહો ! ખરેખર ! કઈ દેવતાએ અકાર્ય કરતા મને એ વ્યતિકર બતાવી અટકાવ્યો છે.” પછી ગાડી લઈને તે પિતાના ઘરે આવ્યા. ત્યાં પ્રસંગે માતપિતાને તેણે પોતાની પ્રાપ્તિ પૂછતાં, તેમણે કહ્યું કે-“હે વત્સ ! તું અમારા કુળમાં જન્મે છે. બે વિકલ્પ ન કર. પરના બાળકને કેણુ