________________
કર૪
શ્રી મહાવીરચરિત્ર.
પાળે?” આથી ભારે આગ્રહથી અન્નને ત્યાગ કર્યો. ત્યારે તેમણે સાચી વાત કહી સંભળાવી જેથી તેને તે માતાને નિશ્ચય થયે, પછી તે ચંપા નગરીમાં ગયે અને તે ગણિકાને તેણે બધે વૃત્તાંત કહી સંભળાવ્યું કે-“હું તે જ તારે પુત્ર કે જેને તે વૃક્ષ નીચે મૂકી દીધું હતું. એ પ્રમાણે સાંભળતાં પૂર્વને
વ્યતિકર યાદ આવતાં, વિરહ-દુઃખે અકાર્ય-પ્રવૃત્તિના પ્રારંભમાં બેલેલ સવિકારી વચનરૂપ શસ્ત્રથી અત્યંત આઘાત પામતાં, ઉત્તરીય વસ્ત્રથી પોતાનું વદન-કમળ આચ્છાદી પિક મૂકી મેથી રોતાં તે વિલાપ કરવા લાગી કે–
હા ! પાપી ! નિર્લજજ! અનાર્ય ! નિષ્કરૂણ ! મર્યાદાહીન! દૈવ! શું વિર્ડ બના–આડંબરના પ્રપંચમાં તેને અન્ય કોઈ હાથ ન ચડ્યો કે મને કુલીન કાંતાને પણ કુળ-વનિતાને મલિન કરનાર અને ઉભય લોકને વિરૂદ્ધ એવા વેશ્યાપણામાં જેડી? તેમ છતાં એટલાથી તું અટક નહિ કે પોતાના પુત્ર સાથે પણ સંઘટિત કરવા હું તૈયાર થયે. અહા ! એ તે ભારે અકાર્ય કે શાસ્ત્રોમાં પણ એવું કયાંય સંભળાતું નથી. જે પ્રથમ જ તે પાપી ચોરોએ મને મારી નાખી હતી તે આ અસત્ય અને અતિ નિંદનીય જેવાને આજે વખત ન આવત. અરે ! હવે કુવામાં પડું કે ગળે પાશ બાંધી વા શ્વાસ-નિરોધથી સત્વર આત્મ-ત્યાગ કરૂં? એમ કરવાથી જ મેરૂ સમાન આ મેટી આપદાઓથકી મુજ પાપિણીનું અત્યારે અવશ્ય રક્ષણ થશે.” એમ દુસહ દુઃખરૂપ કરવતીવડે અત્યંત ચીરાતા હૃદયે બહુ વખત વિલાપ કરી, લોંચન મીંચાઈ જવાથી તે મૂચ્છ પામી. તેવી સ્થિતિમાં જોતાં વૈશ્યાયને તેને શીતલ સલિલથી સિંચી અને વસ્ત્રના છેડાથી પવન નાખે તેમજ પાસે રહેલ દાસીઓ ઉપચાર કરવા લાગી. એમ મહાકષ્ટ ચેતના વળતાં, વૈશ્યાયને તેને બોલાવી કે
હે અમ્મા ! હવે આટલો બધો શેક શા માટે ? અહીં તારાં અપરાધ શો છે? સ્વરછંદપણે કયાંય પણ નિષેધ ન પામતાં ઘટના અને વિઘટનામાં રસિક એવું એ દૈવ જ અહીં ઠપકા પાત્ર છે, કે જે વિવિધ કાર્ય–સાધક વેશ પહેરાવી નટની જેમ માણસને વિવશ બનાવી નચાવે છે, અત્યંત વિરૂદ્ધ વર્તન પણ કરાવે છે તથા અગમ્ય સાથે પણ સંગમ કરાવે છે; માટે સંતાપ તજી, ધૈર્ય ધર અને આવી પડેલ દુઃખને સહન કરી લે.” તે બેલી–“હે પુત્ર! અત્યંત અસહ્ય અને અગેપનીય આ આવી પડ્યું. તે સંભારતાં જાણે વજની ગાંઠ સમાન હૃદય નિષ્ફર બની ગયું હોય તેમ હું આવી રહી , પરંતુ હું દુર્ભાગીને અન્ય કંઈ જીવવાનું કારણ નથી. હવે હે વત્સ ! એક મોટા વૃક્ષની શાખાએ ગળે પાશ નાખી, સ્વકુળને કલંકરૂપ જીવિતને ત્યાગ કરવા