________________
૩૨૨
શ્રી મહાવીરચરિત્ર. કરે છે? તે હું પણ તે કેમ ન કરૂં? મારી પાસે પણ કેટલીક ધનસંપત્તિ છે. એનું માત્ર રક્ષણ કરવાથી શું ? કારણ કે ધર્મ-સ્થાને, દાન કે ભેગે પગમાં વપરાયેલ ધન વખણાય છે. કહ્યું છે કે –
" दानं भोगो नाशस्तिस्रो गतयो भवन्ति वित्तस्य ।
यो न ददाति न भुते तस्य तृतीया गतिर्भवति ॥ १ ॥ અર્થદાન, ભોગ અને નાશ—એ ત્રણ ગતિ ધનની કહેવામાં આવેલ છે. તેમાં જે દાન કે ભેગમાં તેને ઉપયોગ કરતા નથી તેને છેવટે નાશ તે થાય જ છે. વળી દૈવયોગે કઈ રીતે ધન પ્રાપ્ત થયા છતાં જે ભેગની ઈચ્છા કરતે નથી અને દાનમાં પ્રવૃત્તિ રાખતા નથી, તે મૂર્ખ ધનને કેવળ પાલક ગણાય છે.”
એમ ચિંતવી વૈશ્યાયને શૃંગાર ધારણ કર્યો. કીંમતી વસ્ત્રો પહેરીને તે મહોત્સવમાં ગયે. ત્યાં વેશ્યાઓના મધ્ય ભાગમાં તે જ પૂર્વમાતા તેના જેવામાં આવી. તેના પર અનુરાગ થતાં કામદેવ પંચબાણ છતાં તેને સહસબાણ લાગે. એટલે તાંબૂલ સાથે વૈશ્યાયને તેણીને આભૂષણ આપ્યું. પછી રાત્રે કર્પરમિશ્ર ચંદનરસે શરીરે લેપ કરી, કેશપાશમાં કુસુમમાળા બાંધી, પાનનાં બીડાં લઈ તે તેણીના ઘર ભણી ચાલ્યું. એવામાં તેની કુળદેવી ચિંતવવા લાગી કે-“અહો ! પરમાર્થ જાણ્યા વિના આ. બિચારે અકાર્ય કરવાને તત્પર થયે છે, માટે એને પ્રતિબંધ પમાડું.” એમ ધારી તે વચમાં વાછરડા સહિત ગાયનું રૂપ વિકુવીને ઉભી રહી. તે વખતે શીઘ જતાં વૈશ્યાયનને પગ વિષ્ટાથી બગડો, એટલે અશુચિની આશંકા થતાં, બીજું કાંઈ લુંછવા માટે હાથ ન લાગવાથી તે જ ગાયની પાસે બેઠેલ વાછરડાની પીઠ પર તે પગ લુંછવા લાગે. તેવામાં તે વાછરડું ગાય પ્રત્યે મનુષ્ય-ભાષાઓં કહેવા લાગ્યું કે- હે અમ્મા ! જે, ધર્મ–વ્યવહારની દરકાર ન કરતાં અને કંઈ પણ શંકા લાવ્યા વિના આ પુરૂષ વિષ્ટાલિત પિતાને પગ મારા અંગે લું છે છે. શું કઈ સુરસુિત-ગોવત્સની કદી આવી હીલણ કરે ?” ત્યારે ગાય બેલી કે-“હે વત્સ! તું કંઈ પણ અધીરાઈ ન લાવ. એ ધર્મ-વ્યવહારથી બિલકુલ બહાર વર્તે છે.” વલ્સે કહ્યું- હે અમ્મા! તે કેવી રીતે ?” ગાય બેલી-હે પુત્ર! તે કેટલું કહીએ? કે જે અનાર્ય પિતાની માતા સાથે પણ જોગ છે છે; તે હે વત્સ ! બધું સહન કરી લે. તું ધન્ય છે કે આટલેથી જ છૂટ. પિતાની મર્યાદાથી બહાર થયેલા કે, એવું શું અકાર્ય છે કે જે ન કરે? ત્યાં સુધી જ તવરૂચિ અને ધર્મ-કર્મને પ્રતિબંધ સમજે, ત્યાં સુધી જ