________________
પણ પ્રસ્તાવ-વેશ્યાયન તાપસની ઉત્પત્તિ
૩૨૧ પ્રસૂતા સ્ત્રી, પિતાને પતિ માર્યો ગયે, જેથી હાથમાં બાલક લઈને બહાર નીકળી. એટલે “આ સુરૂપવતી છે” એમ ધારી ચેરેએ તેને ચલાવવા માંડી, પરંતુ બાળક હાથમાં હોવાથી તે ઉતાવળે ચાલી ન શકી, તેથી તેમણે ધમકી આપતાં કહ્યું કે “અરે ભદ્ર! જે તારે જીવવાની ઈચ્છા હોય તે બાળકને તજી દે.” એમ સાંભળતાં મરણના ભારે ભયને લીધે બાળકને વૃક્ષછાયા તળે મૂકી તે ચરો સાથે ગઈ. શંખી ત્યાં આવે છે અને તે બાળકને જોઈ તેને ગ્રહણ કરી પછી ઘરે આવતાં તે બાળક પિતાની ભાર્યાને ઍપતાં તેણે કહ્યું કે-હે પ્રિયે ! તું વંધ્યાને આ પુત્ર થશે. એનું બરાબર રક્ષણ કરજે.” વળી પ્રભાતે તેણે બધાને જણાવ્યું કે-“મારી સ્ત્રી ગુસ–ગર્ભવતી હતી, તે આજે પ્રસૂતા થતાં બાળક જન્મે.” એ જે બાબતને નિશ્ચય કરાવવા માટે એક બકરું મારી ત્યાં લેહી છંટાવ્યું અને સ્ત્રીને પ્રસૂતાના વેશે રાખી. વળી વર્ધાપન કરાવતાં તેણે બધા વજનને સત્કાર કર્યો. અનુક્રમે એ વાત લેકમાં પ્રસરી. છઠ્ઠી–જાગરણ, ચંદ્ર-સૂર્યના દર્શન પ્રમુખ કૃત્ય બધાં સમાપ્ત થયાં અને યોગ્ય સમયે તે બાળકનું વૈયાયન એવું નામ રાખવામાં આવ્યું. તે અનુક્રમે યૌવનવય પામે. - હવે ચોરોએ તેની માતાને લઈ, ચંપા નગરીમાં વેચવા માટે રાજમાર્ગે ઉભી રાખી. એટલે “આ રૂપવતી છે” એમ સમજીને એક વૃદ્ધ વેશ્યાએ તેને વેચાતી લીધી અને ગણિકા-વિદ્યા શીખવાડી દેવાંગના કરતાં અધિક રૂપ, સોભાગ્ય અને પ્રવર લાવણ્યવતી, સુરત-સંગમાં કુશળ અને ગીતનૃત્યમાં તે ભારે વિચક્ષણ થઈ. વળી ખુશામત કરવામાં, પરનું મન પારખવામાં અને સમાચિત ચેષ્ટા કરવામાં તે અત્યંત ચાલાક થવાથી નગરીમાં સારી પ્રસિદ્ધિ પામી. તેમજ તે દર્શનમાત્રથી જ પ્રથમ લેકેને વિક્ષેપ પમાડતી, તે ઉત્કટ શૃંગાર અને શ્રેષ્ઠ વસ્ત્રાદિકથી સુશોભિત થતાં તે કહેવું જ શું ?
એવામાં તે વૈશ્યાયન ધન મેળવવા નિમિત્તે વિવિધ વેપાર કરવા લાગે. એકદા ઘીની ગાડી ભરી, મિત્રોની સાથે તે ચંપા નગરીમાં ગયે. તે સમયે નગરીમાં મહોત્સવ ચાલતો હતો. પ્રવર આશરણેથી શરીરને શણગારી, પ્રધાન રેશમી વસ્ત્ર ધારણ કરી, ઈચ્છાનુસાર રમણુઓ સહિત ત્રિમાર્ગ, ચતુષ્પથ અને એક વિગેરે સ્થાને નગરજને વિવિધ વિલાસ કરતા હતા. તેમને જોતાં વૈશ્યાયને વિચાર કર્યો કે અહો ! આ લોકો કેવા વિલાસ , ૪૧