________________
પ્રસ્તાવ-સુરસેન કુમારની શોધ.
૩૦૯
• મોકલ્યા. એમ તપાસ કરતાં, એકદા આમતેમ ભમતાં તે ભીલને તેમણે
જો અને તેની આંગળીએ કુમારના નામથી અંકિત મુદ્રારત્ન જોયું. તે જોતાં આ ભલે વખતે કુમારને નાશ કર્યો હશે.” એમ કુવિકલ્પથી હૃદયને કલુષિત કરતા તેઓ ભીલને રાજા પાસે લઈ ગયા. એટલે અનાકુળ હૃદયે રાજાએ તેને પૂછયું કે–“અરે મુગ્ધ ! મને સાચે સાચું કહે કે આ મુદ્રારત્ન તને કયાંથી મળ્યું અને કુમાર ક્યાં છે?” એમ રાજાના પૂછતાં, પૂર્વે કદિ ન જોયેલ ગજ, અશ્વ, રથ, સુભટના આડંબરયુક્ત રાજલમીને જેઈ, ક્ષોભ પામતાં તે ભીલ અગડંબગડે, ખલિતાક્ષરે કુમારની વાત કહેવા લાગે. ત્યારે રાજાએ કહ્યું – અરે ! પરસ્પર વિરોધી વચનથી સમજાય છે કે એણે કુમારને ઘાત કર્યો હશે, નહિ તે મુદ્રારત્ન એની પાસે ક્યાંથી? કારણ કે જીવતા નાગેનું ફણારત્ન કેઈ લઈ શકે તેમ છતાં પાંચ દિવસ એને બરાબર નજરકેદમાં રાખે. પરમાર્થ કાંઈ જાણી શકતા નથી. વિધિના વિલાસ અતિગંભીર હોય છે.” એમ રાજાના શાસનથી પુરૂષએ ભીલને બાંધી લીધો. ત્યાં સંદેહના ચકડોળે ચડેલ અને લોચનથી અશુ-જળ વરસાવતે રાજા ભારે શોકમાં આવતાં રોવા લાગ્યા. એવામાં કુમારના પંચત્વની વાત સેનામાં પ્રસરી, સામતે બહુ ખેદ પામ્યા, સૈનિકોનું નુર ઉડી ગયું, મંત્રીઓ આકુળ-વ્યાકુળ થયા, અંત:પુર હાહારવથી રોવા લાગ્યું. લાંબે વખત આકંદ કરી ભારે શેકથી કાયર બની રત્નાવલી એકદમ ધરણી પર ઢળી પડી, એટલે દાસીઓએ અનેક પ્રકારે આશ્વાસન આપતાં તે સ્વસ્થ થઈ. એવામાં રાત પડી અને અંજનગિરિ સમાન અંધકાર તરફ પ્રસરી રહ્યો. એમ અનુક્રમે મધ્ય રાત્રિને સમય થતાં રત્નાવલીએ પિતાની ધાવમાતાને જણાવ્યું કે હે અમા! એ પતિ જતાં હવે પિતાનું જીવિત ધારીને મારે શું કરવાનું છે ? હીન જનને ત્રાસ શાને સહન કરે ? પિતાના ઘરે સ્વજનના શ્યામ વદન શા માટે જેવાં? અકારણ કે પાયમાન દુર્જનનાં વચને શાને સાંભળવાં? તે તને મારા જીવિતના સોગંદ છે કે તું અન્યથા ન આચરીશ. અત્યારે મારી સેબતણ થા. હવે પ્રેમીજન્ય સુખથી સર્યું કે જેની ગતિ જ આવી વિચિત્ર હોય છે. કિપાકનું ફળ ખાતાં તે પ્રાંતે દુઃખ પમાડે, પરંતુ પ્રિયયોગ તે પ્રથમ-આરંભે પણ દુઃખદ નીવડે. હું ધારું છું કે હતાશ વિધાતાએ પ્રિયજનના સંગમનું સુખ તે ગજકર્ણ, વીજળી અને ઇદ્ર ધનુષ્યની ચપળતાવડે બનાવેલ હશે, તેથી જ પંડિતજને બિલમાં ગયેલ સર્ષની જેમ પ્રેમને પરિહાર કરે છે, કારણ કે તેઓ પ્રિય-વિપ્રગરૂપ વિષગના માહા