________________
૩૦૪
શ્રી મહાવીરચરિત્ર
શસ્ત્ર ન ચાલે” એમ સમજી શસ્ત્ર તજીને કુમાર ચેટકના પગે પડી વિનવવા લાગ્યું કે-“હે દેવ ! તું પ્રસન્ન થા અને મહેરબાની કરી કેપને ત્યાગ કર. મારૂં જીવિત લઈને એનું રક્ષણ કર. એની સાથે તમારે કેપ કે? કારણ કે કે પાયમાન પંચાનન પણ શીયાળવા પર તરાપ મારતું નથી. શું તમે પણ અધમ જનને ઉચિત કાર્ય કરવાને લાયક છે ? ” એમ સાંભળતાં જરા શાંત થઈ ચેટક કહેવા લાગ્યો કે-“હે કુમાર ! તું અલંઘનીય છે, તથાપિ એને અપરાધ સાંભળ. મારા મંત્રની આરાધનામાં તત્પર છતાં એ બરાબર વર્તતે નથી.” કુમાર બે-“એ મહાપરાધી છતાં મારા જીવિતના બદલામાં મુક્ત કરવા લાયક છે. દેવદર્શનના પ્રવાદને વિફલ ન કર.” ચેટકે જણાવ્યું-“હે ભદ્ર! તું નિરપરાધીને મારવાથી શું? એ પિતે જ વિનાશ કરવા લાયક હતો, પરંતુ તારી મહાનુભાવતાથી મારું હૃદય આકર્ષાતાં, પ્રસાદ લાવીને એને મૂકી દઉં છું.” એમ કહી મંત્રસાધકને અક્ષત મૂકી, ચેટક તરત જ અદશ્ય થઈ ગયે. એવામાં મંત્રસાધક પણ મરણના ભયે મૂચ્છ આવતાં બેભાન થઈ ગયે, ત્યાં મંત્ર સાધવા માટે લાવેલ બાવનાચંદનના રસ વડે કુમારે તેને સ્વસ્થ કરતાં, થેડીને વારે મૂરછ દૂર થતાં જાણે પુનર્જીવન પામ્યા હોય તેમ પિતાને માનતે તે મંદ મંદ જેવા લાગ્યું. ત્યારે કુમારે તેને બોલાવ્યું કે, “હે ભદ્ર! તું નિય અને નિરૂદ્વિગ્ન રહે. તારો કૃતાંત દૂર ભાગી ગયે, તે પરમાર્થ કહે કે તું કેણુ અને તારું નામ શું ? કયાંથી આવી ચડ્યો અને સુખે સુતેલા સિંહને જગાડવા સમાન વિનાશકારક એ મંત્રસાધન શા માટે આરંભ્ય? વળી તે વિઘટિત કેમ થયું?” એટલે કુમારને જીવિત આપનાર સમજી પ્રેમ બતાવતા તેણે જણાવ્યું કે
હે સુંદર ! હું કનકચૂડ નામે વિદ્યાધર છું. ગગનવલ્લભ નગરથકી અહીં ચેટક સાધન કરવા આવ્યા અને મંત્રની પરાવર્તન કરતાં ભવિતવ્યતાના ગે, સાવધાન છતાં કઈ રીતે એક અક્ષર ખલિત થયે. માત્ર એટલા અપરાધમાં પણ તેણે મને શીલાતલ પર પછાડવા માટે ઉપાડે. તે વખતે ભયાકુળ થતાં શરીર-રક્ષામંત્રના અક્ષરે મને યાદ ન આવ્યા. ત્યારપછી શું થયું? તે હું જાણતો નથી, પણ કંઈક એટલું મારા જાણવામાં છે કે તમે કહ્યું—“મારા જીવિતના મૂલ્ય એને છોડી મૂક” કુમાર બોલ્યહે ભદ્ર ! અમે શું માત્ર ને સર્વત્ર પોતાના સુકૃત–દુષ્કત જ સુખદુઃખ આપવામાં સમર્થ થાય છે.” કનકચૂડે કહ્યું-એ અદશ્ય સુકૃત-દુષ્કતને. તે કેણ સહે? પરંતુ પિતાના જીવિતદાનથી મારું જીવિતને બચાવતાં