________________
ષષ્ટ પ્રસ્તાવ-રત્નાવલીને વિરહવ્યથા.
૨
તાપ બહુ જ દુઃસહ છે.” એટલે “જેવી આપની આજ્ઞા” એમ કહી પાસેની તલાવડીઓમાંથી કમળનાળ લાવીને તેમણે શય્યા બનાવી. ત્યાં રત્નાવલી બેઠી અને દાસીઓએ ચંદનરસ, કર્પર પ્રમુખ વસ્તુઓ વડે શીતપચાર ચાલુ કર્યો, છતાં તેને સંતાપ જરા પણ ઓછો ન થયે; પરંતુ શીતલ વસ્તુઓથી જેમ જેમ તેના શરીરને ઉપચાર કરવામાં આવતા તેમ તેમ હતાશ મદનાનલ હજારગણે થતે ગયે. ક્ષણભર એક તરફ આળોટતાં અને ક્ષણભર બીજે પડખે લટતાં લાંબા નિસાસા લેતાં, કંઈ પણ મુખથી ન બોલતાં, અલ્પ જળમાં રહેલ માછલીની જેમ રાજસુતા તરફડવા લાગી. એમ ઊઠતા દેહદાહને જોઈ, દાસીઓએ તેને પૂછયું કે-“હે સ્વામિની! આજે શા કારણે તમારા શરીરમાં આમ અત્યંત વ્યાકુળતા જણાય છે ? શું અપથ્ય ભોજનને વિકાર છે કે પિત્તદેષ ? અથવા અન્ય કોઈ કારણ છે? તમે બરાબર અમને જણાવી છે કે જેથી વૈદ્યને કહી શકાય અને ઉચિત ઔષધાદિકની સામગ્રી કરી શકાય; કારણ કે રોગ અને શત્રુની ઉપેક્ષા કરવી તે કઈ રીતે નથી.' રત્નાવલી બેલી-“અત્યારે કોઈ વિશેષ કારણ મારા જાણવામાં નથી.” ત્યારે દાસીઓએ જણાવ્યું કે-“હે સ્વામિની ! જ્યારથી તમે ચિત્રફલક જોયું ત્યારથી તમારા શરીરે કાંઈ ફારફેર થવા લાગે છે, એમ અમારી કલ્પના છે; પરંતુ શરીરનું ખરું કારણ તે તમે જાણે.” એટલે “આ દાસીઓ મૂળ વાત જાણી ગઈ છે.” એમ ધારીને રાજસુતા બોલી કે–“અરે ! તે તે તમે જાણે.” પછી તેમણે વિચાર કર્યો કે– જ્યાં સુધી એ વિરહથી અત્યંત લેવાઈ ન જાય તેટલામાં આપણે એ વાત રાજાને નિવેદન કરીએ, કારણ કે કાર્યની ગતિ વિષમ છે, કામબાણ અતિનિહુર છે અને એનું શરીર શિરીષના કુસુમ સમાન કોમળ છે, જેથી શું થશે તે કાંઈ સમજી શકાતું નથી.” એમ નિશ્ચય કરી, તેમણે એ વ્યતિકર રાજાને કહેવરાવે. એટલે તેણે રત્નાવલીને બોલાવીને સપ્રેમ કહ્યું કે–“હે વત્સ ! તને સુરસેન કુમાર સાથે પરણાવવાની અમારી ઈચ્છા છે, તને તે ગ્ય લાગે છે?” તે બેલી–“તે તે તમે જાણે.” પછી તેને અભિપ્રાય જાણવામાં આવતાં રાજાએ પિતાના પ્રધાન પુરૂષોને જણાવ્યું કે–“અરે ! તમે મહાસેન રાજા પાસે જાઓ અને સુરસેન કુમારને લઈ આવે કે જેથી શીઘ વિવાહ કરવામાં આવે.' ત્યારે “જેવી દેવની આજ્ઞા એમ કહી તે પ્રધાન પુરૂષે ચાલી નીકળ્યા અને અનુક્રમે શ્રીપુર નગર પહોંચ્યા. તેમણે રાજા પાસે જઈ પિતાનું કાર્ય નિવેદન કર્યું, જેથી રાજાએ પણ પ્રવર મંત્રી, સામંત અને ચતુરંગસેના સહિત સુરસેન કુમારને રત્નાવલીને