________________
૨૮૪
શ્રી મહાવીરચરિત્ર. તેને માટે તે મંડાવાદી, તિષી અને દેવતાઓને સવિશેષ પૂછતી અને પૂજતી હતી, તથાપિ તેને કંઈ ફાયદો ન થયું. એવામાં તે વખતે પ્રસૂતિસમય લગભગ નજીક આવતાં, દેશાંતરથી આવેલ શિવદત્ત નામના કેઈ પ્રસિદ્ધ નૈમિત્તિકને તેણે પૂછયું–‘મારી પ્રજા જીવતી કેમ રહે?” તેણે કહ્યું
જે તરતના જન્મેલા મૃત બાળકને પીસી, તેમાં દૂધ નાખી, પાયસ રાંધી, તેને ધૃત, મધુથી મિશ્રિત બનાવી, કેઈ શ્રેષ્ઠ તપસ્વીને બહુમાનપૂર્વક ભેજનમાં આપીશ તે તારી પ્રજા સ્થિર થશે; પરંતુ ભજન કરીને તેના ગયા પછી ઘરનું દ્વાર બીજી બાજુ કરી લેવું કારણ કે કદાચ ભેજનનું સ્વરૂપ જાણીને તે ઘરને બાળે નહિ.” એ બધું તેણે કબૂલ કર્યું. પછી તે જ દિવસે તેણે મૃત બાળકને જન્મ આપે એટલે પૂર્વોક્ત વિધિ પ્રમાણે પાયસ બનાવી,
અતિથિની રાહ જોતી તે દ્વાર પર બેઠી. એવામાં અનેક ભવનેને ત્યાગ કરતાં ગશાળે તે સ્થાને આવ્યું. એટલે આદરપૂર્વક તેણે નિમંત્રણ કરતાં તે ઘરમાં દાખલ થયે. ત્યાં તેણે આસન આપતાં તે બેઠો અને તેની આગળ ભાજન મૂકી, પૂર્વે તૈયાર કરેલ છૂત-મધુ સહિત પાયસ પીરસ્યું. ત્યારે “આમાં માંસને સંભવ કયાંથી ?” એમ સ્વબુદ્ધિથી નિશ્ચય કરી, સંતેષ પામતાં તેણે ભજન કર્યું. પછી જમીને ભગવંત પાસે જતાં જરા હસીને તે કહેવા લાગે કે-“હે ભગવન્! તમે લાંબો વખત નૈમિત્તિકપણું કર્યું, પણ આજે તે ખોટું પડયું.” સિદ્ધાર્થે કહ્યું- હે ભદ્ર! ઉતાવળ ન થા. અમારું વચન કદિ મિથ્યા ન થાય. જે તને ખાત્રી ન થતી હોય તો વમન કર કે જેથી સાક્ષાત્ સમજવામાં આવે.” પછી ગળામાં આંગળી નાખીને તેણે વમન કર્યું અને તે વિકૃત પાસમાં માંસ, કેશાદિના સૂક્ષ્મ અવયવો જોયા. તે જોતાં રૂષ્ટ થઈને ગોશાળ તે ઘર શોધવા લાગે, પરંતુ તેમણે તેના ભયને લીધે ઘરનું દ્વાર બીજી બાજુ કરેલ, એટલે તે પ્રદેશમાં વારંવાર ભટકતાં પણ જ્યારે તે ઘર હાથ ન લાગ્યું ત્યારે તે કહેવા લાગે કે –
જો મારા ધર્મગુરૂના તપ કે તેને પ્રભાવ હોય તે આ પ્રદેશ બળી જાઓ.” ત્યારે જિન-મહાભ્યને અવિત કરતા પાસેના વાણુવ્યંતર દેએ તે પ્રદેશ બાળી નાંખે. ભગવંત પણ કેટલાક દિવસ ત્યાં વીતાવી હલદ્રત ( હરક) નામે ગામમાં ગયા. તેની બહાર અનેક શાખા-પ્રશાખાથી અભિ રામ, ઘણુ પત્ર-પાંદડાથી સૂર્ય પ્રજાને પ્રતિમ્મલિત કરનાર તથા મહાકંધ યુક્ત એવું હરિદ્ર નામે વૃક્ષ હતું તેની નીચે પ્રભુ કાર્યોત્સર્ગે રહ્યા. એવામાં - શ્રાવસ્તી નગરી પ્રત્યે જવાને ઈરછતા કેઈ સાથે ત્યાં રાત્રે આવાસ કર્યો.